Enginar doktoru Şerefnur Hanım: ‘Enginar tarımını yaymayı başardım’

Güngör Uras
Olayların içinden
[email protected]

Enginar Doktoru Şerefnur Özen’in hikâyesini 12 yıl önce Milliyet’te yazdım. Bir süre izini kaybettim. Aradım, gene buldum. Bu arada neler yaptığını sordum: “Enginar tarımını yaymayı başardım” dedi. Önce Şerefnur Hanım’ın hikâyesini hatırlatayım. Enginar çok önemli bir tarım ürünü. Yetiştiren için de tüketen için de önemli. Türkiye’nin ilk ve tek “enginar doktoru” Şerefnur Özen Akhisar’lı bir genç kız. Ege Üniversitesi’nin Ziraat Fakültesi’ni bitirince hocası Prof. Benian Eser’in yönlendirmesi ile ‘yüksek lisans’da enginar bitkisine yönelmiş. Sonra doktorasını da “enginar” üzerine yapmış. Ziraat Fakültesi’nin İzmir Mordoğan’da 430 dönümlük Deneme ve Uygulama Merkezi’nde, kendine ayrılan 7 dönüm toprakta enginar araştırmalarını sürdürmüş.

Şerefnur Özen, enginar yetiştirmek isteyen çiftçiye her yıl binlerce “piç” dağıtmaya başlamış. Çünkü enginar bitkisi bir zamanlar sadece piçten çoğalıyordu. Enginar, toprakaltı gövdesi toprağın altında 10-13 yıl yaşayan bir bahçe bitkisi. Bitki toprakaltı gövdesi üzerindeki gözlerin uyanması sonucu elde edilen dip sürgünleri ile çoğalıyor. Mevsiminde bu sürgünler ayrılıp istenilen yere dikiliyor. Bu dip sürgünlerine “enginar piçi” adı da veriliyor. Şerefnur Özen’den öğrendiğime göre dünyada yaklaşık115 çeşit enginar var. Fakat bunun 14-15 çeşidi çokça yetiştiriliyor. Biz enginarı koca kelleli Bayrampaşa ve Sakız Enginar olarak belledik, sevdik. Bu koca kelleli enginarın bir zamanlar yüzde 88’i İzmir Karaburun, Çeşme, Seferihisar ve Aydın yörelerinde, yüzde 10 kadarı da Bayrampaşa’da ekilip dikiliyordu.

Küçük kelleli ‘enginar kalbi’...

Sonraları bizde de dış pazarda yaygın talebi olan küçük kelleli “enginar kalbi” (Bebek Enginar) türü enginarlar da yetiştirilmeye başlandı. Piçten yetişen gövdesi toprak altında yaşayan enginar bitkisi bulunduğu yörenin hava şartlarına göre, 2-4 ay dinleniyor. Kalan 8-10 ay ürün veriyor. Bir kök, piçleri ile birlikte bir mevsim iyi bakılırsa yerli çeşitlerimizde 8-10 baş, enginar veriyor. Bir dönüm topraktan bir mevsimde 1 ton enginar elde ediliyor. Tadının güzelliği yanında hücre yenileme özelliği, yüksek C vitamini deposu olması ile ve de karaciğer hastalıklarının iyileşmesine yardımcı olduğu için dünyada her yıl 1.1 milyon ton enginar üretilip satılıyor. Yarısı İtalya’da, diğer kalan yarısı da ağırlıklı olarak İspanya ve Fransa’da yetiştiriliyor. Şerefnur Özen, ihtisasını Fransa’nın Avignon kentindeki araştırma enstitüsünde enginar uzmanı Claude Pecaut’un yanında yapmış. Mordoğan’da Deneme ve Uygulama Merkezi’nde enginar üzerinde araştırmalarını sürdürüp, çok sayıda buluş gerçekleştirmiş.

Ödüllü buluşla kitaplara geçti

En önemli buluşu bitkinin uyandıktan sonra enginarın baş oluşturması ile ilgili gecikmeleri önleyen buluşu. Enginarda da bazı köklerden kasımda baş hasat edilirken bazı köklerde gecikmeler oluyor. Hasat nisan - mayısı buluyor ve üretici erken ürün alamadığından büyük kayba uğruyor. Üretici, bir kökten yerli çeşitlerde 8-10, hibritlerde 20-25 baş enginar alacağına 2 - 3 baş alıyor ve erken hasat ettiği enginarın tanesini 1.5 - 2 TL’den satarken, geciken enginarı 50 kuruşa zor satıyor. Şerefnur Hanım genetik yapısının bozulmasını engelleyecek bitki besleme tekniği düzenleyerek ve bazı farklı uygulamalarla bütün köklerin erken dönemde kasımdan başlayarak enginar vermelerini sağlamış. Bu buluşla ödül almış. İtalya’daki enginar kongresine 4 ayrı çalışması ile katılarak kitaplara geçmiş. Ben, Şerefnur Özen’den çok etkilenmiştim. Bundan 12 yıl önceki yazımı bitirirken demişim ki, Türkiye’de neler oluyor? Gazeteler manken hanımların fotoğrafını yayımlıyor. Hangi hanımın hangi beyle “güzel bir beraberlik”yaşadığını, hangi hanımın hangi beye devrolduğunu, hangi hanımın neler takıp takıştırdığını yazıyor. Ama Türkiye’de o manken hanımlardan başka hanımlar olduğunu kimse bilmiyor. Kim bilir Şerefnur Özen gibi daha nice genç hanım Türkiye’de, dünya çapında işler beceriyor.