Merkez Bankası, haziran Para Politikası Kurulu (PPK) notlarında, işlenmemiş gıda fiyatlarının mayıstan hazirana sert düşüşüne değiniyor. Mayıstaki sert yükseliş öncesinde de, nisan PPK notlarında piyasanın kulağına yükseliş uyarılarını fısıldamıştı. Merkez aydan aya yaşanan ani dönüşümlerin ne yapısal nedenlerine ve ne sistemik sonuçlarına değinmek istemiyor. Bakalım işlenmemiş gıda sektörünün detaylarında neler görünüyor.

İşlenmemiş gıda fiyatları iki enflasyonun hat boyunca yükselen ağaçlar gibidir. ÜFE'deki gıda sanayinin girdi maliyetleri, TÜFE'deki tüketici talebinin esnemezliği iki kıvılcım gibi düşünürsek; işlenmemiş gıda, bunların arasına düşmüş bir su damlasıdır. Dahası dış talep, iç talebi; iç siyaset, küreselleşmeyi; gümrük birliği, dış kaynak bağımlılığını; üretim, evrensel rekabeti tetikledikçe tetikler. Kesif bir kaosa düğümler, kördüğümler, öbekler ve rekabetinin rüzgarını öyle çaresiz bırakır ki, nereden eseceğini bilemez. TÜFE'de; alt sektörler arasında yer alan işlenmemiş gıda, ÜFE'nin alt sektörlerindeyse enerji ve sepet kuru en oynak segmentdir. İşlenmemiş gıda, mevsimselliğe açıktır ve son aylarda, TÜFE genel enflasyon düzeyi üzerinde enerjiden daha hızlı değişen bir alt sektördür. Yardımcım Ümit Onur'la Bayrampaşa hali komisyoncularının İstanbul tüketimine sundukları 107 çeşit meyve sebzenin verilerini bir araya getirdik ve geniş bir veritabanı oluşturduk. 23 Mayıs - 01 Temmuz dönemindeki 30 işgününde meyve ve sebze fiyatlarının; 2010'dan 2011'e kıyasla büyük bir devinim geçirdiğine tanık olduk. İşlenmemiş gıda fiyatlarında 20 günlük aralığa düşen değişim, %16.6 kadardı. Bulgular, ÜFE'deki Türkiye geneli işlenmemiş gıda fiyatı tespitlerinden %50 kadar fazladır. Bulgulara göre nedenleri ve sonuçları ortaya çıkardığımızda şu haritaya ulaştık:

Nedenler ekolojik ve ekononomik kaynaklardan besleniyor. Ekolojik neden, i) Bu yıl bahar yağmurlarındaki aşırılığın meyve sebzeyi dalında çürütmesidir. Mevsimlerin uzaması, kayması, birbirine geçmesi; böylece, yaz başlangıcının talebine karşılıksız kalmış bir arz yaratılmıştır. Ekonomik sebepse ii) İç talebi sıkılaştıran etkilerdir ya da iii) Dış talepte Euro Bölgesi sorunlarıyla derinleşmiştir, küresel sistemik krizin; "bu pansuman çözümler yetmiyor, yara derinde iltihap yapmıştır" feryatları artık çok daha yüksek sesle duyulmaktadır. Bakın İtalya'da da halının altına süpürülmüş tozların üstü açılıyor. Dünyaca, sonuçların en az nedenler kadar çetrefilli bir doku bozulmasıyla karşı karşıya bulunduğunu anlamaya çalışıyoruz.

1)İlk sonuç, rekoltede sert bir düşüş yaşamasıdır. Ürünlerin rekolte düşüklüğü, 2011 yılındaki arz-talep dengesini bozmuştur.

2)Çilekte Anamur; elmada Nevşehir, Eğirdir; Kiraz'da Salihli, Turgutlu ve diğerlerini düşünün; hepsinde üretim, sadece iç talebi karşılayabilecek derecede düşüktür.

3)Otomotivde, tekstilde, demir çelikte, beyaz eşyada olduğu gibi; gıdada sektöründe de iç talep, dış talebe göre yüksek kar marjıyla çalışır. Ara malı ithalatındaki artışlar; hem ÜFE'de, hem de TÜFE'de dalgalanmalara neden olur.