Vergiyi kim ödüyor?

  Güngör Uras

  Olayların içinden

  [email protected]

Kime sorsanız, “Vergiyi ben ödüyorum. Başkası ödemiyor” der. Acaba kimler vergi ödüyor ve ne kadar vergi ödüyor?

Bu işin hocası Şükrü Kızılot‘un TİSK İşveren dergisinde bu soruyu cevaplayan bir incelemesi yayımlanmıştı. Hocanın iznini aldım. Araştırmasını özetleyerek kimin ne ödediğini anlatacağım.

1) Memurlar ne vergi ödüyor?

Yasaya göre, maaş ve ücretlerin gelir vergisi tarifesi yüzde 15’ten başlayıp, yüzde 40’a çıkıyor olmasına rağmen, devlet memurlarının brüt ücretinden yüzde 2 ya da 3 bilemediniz yüzde 6-7 vergi kesiliyor. Özellikle üst düzey kamu görevlileri, sadece yüzde 2 oranında vergi ödüyorlar.

Vergisini ödemeyenleri takip eden, vergi kaçakçılarını kovalayan ya da yargılayanlar veya vergi ile ilgili işlemleri yürütenler de, kendi gelirleri üzerinden vergi ödemiyorlar. Daha doğrusu, yüzde 2-3 oranında gelir vergisi ödüyorlar.

Valiler yüzde 2,5 oranında vergi öderken vali yardımcıları yüzde 3 gelir vergisi ödüyorlar. Yargıtay ve Danıştay üyeleri yüzde 2,1, genel müdürler yüzde 2, albaylar yüzde 2.1 oranında vergi ödüyorlar.

Bu arada, yüksek gelir elde eden kamu görevlileri, aylık brüt gelirlerinin yüzde 2’si kadar vergi öderken, bunların yanında çalışan düşük gelirli kamu görevlileri yüzde 6-7 oranında vergi ödüyorlar. Örneğin genel müdürün ödediği verginin oranı, şoförünün ödediği verginin 1/3’ü oranında... Bir araştırma görevlisi de, profesöründen daha yüksek oranda gelir vergisi ödüyor.

2) Memur neden az vergi ödüyor?

Devlet, memurlarına yaptığı ödemeleri; makam tazminatı, özel hizmet tazminatı, mali sorumluluk tazminatı, yıpranma tazminatı, uçuş tazminatı, ek tazminat, asayiş tazminatı, askeri tazminat, dil tazminatı, üniversite ödeneği, eğitim-öğretim ödeneği, gelir idaresini geliştirme fonu, temsil ve görev tazminatı, yargı ödeneği, aile yardımı ve daha birçok adlar altında ödüyor. Yaptığı bu ödemeleri de vergi dışı bırakıyor. Öyle olunca da, toplam ücretin yüzde 70-80’i gelir vergisine tabi olmuyor.

Bu arada, kamuda çalışan ve benzer görevi yapan kişilerin, sadece ücretleri değil, vergisiz ödemeleri de farklı olabiliyor.

3) İşçiler ne ödüyor?

İşçiler, memurlara kıyasla, toplam gelirleri üzerinden daha yüksek oranda vergi ödüyorlar. Örneğin “asgari ücretli bir işçi” aylık brüt geliri üzerinden yüzde 11 oranında gelir vergisi ödüyor. İşçinin ücreti yükseldikçe, ödediği vergi yüzde 15’e yüzde 21’e çıkıyor. Bu oran, yüksek ücretlerde yüzde 35’e kadar yaklaşıyor. 5 bin TL geliri olan bir özel sektör ücretlisi, aynı rakamda maaş alan kamu görevlisi 5 genel müdürün ödediğinin toplamı kadar gelir vergisi ödüyor.

Buradan da anlaşılacağı gibi, özel kesimde çalışanların “vergi yükü”, kamu kesimi çalışanlarına göre daha ağır. Aslında, özel sektörde, işe girişte işverenle net ücret üzerinden anlaşmaya varıldığı için, 100 işletmeden 99’unda, işçinin gelir vergisini de, SSK primini de, işveren üstlenip ödüyor... Özel sektörde çalışan işçilerin, vergiye tabi olmayan ödemeleri, neredeyse hiç yok. Öyle olunca da, aynı brüt ücrette memurdan yüzde 2 vergi kesilirken, işçiden yüzde 12 hatta yüzde 35 vergi kesilebiliyor. Aynı ad altında yapılan iki ödeme; kamu kesiminde çalışana yapıldığında, gelir vergisine tabi tutulmazken, özel kesimde çalışana yapıldığında, gelir vergisine tabi tutuluyor.

4) Gelir Vergisi mükellefleri ne ödüyor?

Yasaya göre, gelir vergisi mükellefleri, gelirlerinin miktarına göre kademeli olarak gelirlerinin yüzde 15’inden yüzde 35’ine kadar vergi ödemek zorunda. Ancak aynı yasalar gelir vergisi mükelleflerine, bazı giderlerini vergiden düşme imkânı tanıyor.

Gelir vergisi mükelleflerinin ödedikleri vergi yıllardır toplam gelir vergisinin yüzde 2’si dolayında.

2010 yılında (Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, KDV, Özel Tüketim Vergisi, Motorlu Taşıtlar Vergisi, Damga Vergisi vs.) tahsil edilen vergilerin toplamı 210 milyar TL.

Beyanname veren mükelleflerin (mobilyacı, doktor, konfeksiyoncu, noter, kuaför, avukat, yedek parçacı, nakliyeci, mimar, bakkal, ayakkabıcı, lokantacı, eczane, gözlükçü, kitapçı, yeminli mali müşavir, nakliyeci, tamirci, inşaatçı, kürkçü, diş hekimi, kuyumcu, mücevheratçı, dolmuşçu, taksici, pastane, büfe, müteahhit, kira geliri elde edenler, şirketlerden kâr payı elde edenler, zirai kazanç sahipleri vs.) 2010 yılında ödedikleri toplam gelir vergisi 3.5 milyar TL.

Beyanname veren milyonlarca gelir vergisi mükellefi; gerçek usulde gelir vergisi, basit usulde gelir vergisi ve geçici vergi olarak, Türkiye’de toplanan vergilerin sadece yüzde 1.68’ini ödediler.

2010 yılında tahsil edilen toplam 40 milyar 392 milyon TL gelir vergisinin, yüzde 8’i beyanname doldurularak ödenen, yüzde 92’si stopaj, kaynakta kesinti ile ödenen vergi.

Kaynakta kesilerek memur ve ücretlilerin ödediği vergi, toplam stopaj gelirinin yüzde 66’sını oluşturuyor.

5) Kurumlar Vergisi mükellefleri ne ödüyor?

Türkiye’deki uygulamaya göre, Kurumlar Vergisi mükellefi olan şirketlerin beyan ettikleri kazanç üzerinden; 1- Yüzde 20 oranında, “kurumlar vergisi” alınıyor. 2- Kâr dağıtıldığında, yüzde 15 “gelir vergisi stopajı” alınıyor.

2010 yılında tüm şirketler 26.1 milyar TL kurumlar vergisi ödedi. Bu vergi toplam vergi gelirinin yüzde 10.4’ü dolayında. Verginin yarısını da bankalar ödedi. Şirketlerin ödediği vergi 13-14 milyar TL kadar.

Anayasamızın 73. maddesine göre; verginin ödeme gücüne göre alınması gerekiyor. Bunun anlamı, az geliri olandan düşük oranda, fazla geliri olandan da, yüksek oranda vergi alınmasıdır. İşçi de memurda sonuç itibariyle, emeğiyle çalışan ve ücret geliri elde eden kişilerdir. Burada, düşük gelirli kamu görevlisinin, yüksek gelirli olana kıyasla vergi yükünün daha fazla olması ve aynı geliri elde eden işçinin ödediği vergi oranının, memurunkinden 4-5 misli yüksek olması, Anayasa’ya aykırıdır.