1 doların gerçek değeri nedir? Güngör Uras Olayların içinden
[email protected]
Merkez Bankası’nın “Reel Efektif Döviz Kuru” hesabına göre doların fiyatının 1.79 TL yerine 2.08 TL olması gerekir. Kalkınma Bakanlığı’nın “Reel Efektif Döviz Kuru” hesabına göre ise doların fiyatı 1.79 TL değil 2.28 TL olmalıdır.
Nereden çıktı bu hesaplar? Bu hesaplar yeni yapılmadı. Yıllardır yapılıyor. “Reel Efektif Döviz Kuru” hesabı yapılırken, belli bir yılın dolar fiyatı (veya döviz sepeti fiyatı) 100.0 olarak kabul ediliyor. Daha sonra, içerideki ve dışarıdaki fiyat artışlarına, döviz kurlarındaki de dış ticaret fiyatlarındaki değişime göre Türk Lirası’nın yabancı paralar karşısındaki değerindeki değişimin ne olması gerektiği hesaplanıyor.
Merkez Bankası ile Kalkınma Bakanlığı’nın hesaplama şekilleri ve değişimi izlemeye başladıkları yıllar farklı. Ankara’da olan biteni en iyi izleyenlerden biri olan iktisatçı dostum Dr. Alaattin Aktaş, 2003 yılı 100.0 esası ile iki farklı hesap şeklini bir tabloda topladı.
İki farklı dolar fiyatı hesabı
Dr. Alaattin Aktaş, iki farklı kurumun hesapları arasındaki farkı şöyle anlatıyor:
- Kalkınma Bakanlığı, 1 dolar + 1.5 euro’yu esas alıyor ve enflasyon olarak da TÜFE oranlarını kullanıyor.
Kalkınma Bakanlığı’nca hesaplanan ve Dr. Alaattin Aktaş’ın 2003 yılı ortalamasını 100’e getirdiği endeks şimdilerde 127.30’a ulaşmış durumda.
Bu hesaba dayalı olarak on aylık ortalama dolar kuru yüzde 27.30 artırıldığında doların ortalama değerinin 2.28 liraya ulaştığı görülüyor.
- Merkez Bankası’nın hesaplaması ise detaylı bir çalışmaya dayanıyor. TÜFE, ÜFE ve birim işgücü maliyetli bazlı reel efektif döviz kuru endeksleri hesaplanıyor.
Bunlar gösterge fiyat
Merkez Bankası’nın hesaplamasında Türk Lirası’nın, Türkiye’nin dış ticaretinde önemli paya sahip ülkelerin para birimlerinden oluşan sepete göre ağırlıklı ortalama değeri, “nominal efektif döviz kurunu” veriyor. Ağırlıklar ikili ticaret akımları kullanılarak belirleniyor. Nominal efektif döviz kurundan nispi fiyat etkilerinin arındırılmasıyla da reel efektif döviz kuru bulunuyor.
Merkez Bankası’nın 2003 yılı ortalaması 100 esasına dayalı reel efektif döviz kuru endeksi 116.29’a çıkmış durumda. Bu hesaplamanın sadece dolar için yapıldığı varsayıldığında, yılın ilk on ayının ortalamasında 1.79 TL düzeyinde bulunan dolar kurunun yüzde 16.29 artırılması gerekiyor. Bu durumda doların on aylık fiyat ortalamasının 2.08 olduğunu görülüyor.
Reel efektif döviz kuru endeksleri Türk Lirası’nın değerli olup olmadığını, ne kadar değerli veya değersiz olduğunu izlemeye yarar. Merkez Bankası bu endekslere bakarak dolar fiyatını belirlemez ama, döviz politikaları belirlenirken bu endeksler göz önünde bulundurulur.
Şimdilerde kredi notunun artması nedeniyle döviz girişinin hızlanacağı ve Türk Lirası’nın değer kazanacağı bekleyişi ortaya çıktığından sayın okuyucularıma neyin ne olduğunu hatırlatmaya çalıştım. |
