9. Cumhurbaşkanımız Süleyman Demirel'den "Dünyada ve Türkiye'de su: Gündemi ve geleceği yönetmek" başlıklı konferansının metnini aldım. Uzun değerlendirmesinde suyu bütün kullanım alanlarını ortaya koyarak değerlendiren Demirel, suyu önemini, "Hayatın temeli sudur, dünyain efendisi de sudur." Yargısıyla ortaya koyuyor.
9. Cumhurbaşkanımız Süleyman Demirel, onun ilk Başbakanlık dönemine rastlayan bizim üniversite gençliği dönemimizde kendisini sık sık protesto ettiğimiz bir liderdi. Bizler düzenlediğimiz yürüyüşlerde mitinglerde ona, daha önce çalıştığı bir Amerikan firmasını hatırlatarak "Morisson Süleyman, yolculuk ne zaman" sloganıyla bağırmamıza, arada bazı sertlikler yaşansa da o esnek demokratik bir şekilde "Yollar yürümekle aşınmaz" diye yanıt verirdi.
1980 yılında kendisiyle yaptığım röportajda en çok neleri özlediğini sorduğumda, "Hani çatlamış toprağa yağmur yağınca ortaya yayılan koku vardır ya onu…" diye yanıt vermişti. Sonrada sorum üzerine bir yağmur duvasına, "Yağmur, yağmur yağ ister…" diye başlayıvermişti. Yasaklı olduğu dönemde aylık bir dergi için kendisiyle yaptığım "Su ve toprak meseleleri" söyleşisi derginin tükenmesine yeni baskı yapmasına neden olmuştu. Demirel'de karşılaştığımızda zaman zaman o söyleşiden övgü ile söz etmişti.
Önceki gün Kıbrıs dönüşümde masamda üzerinde italik olarak Süleyman Demirel yazan lacivert bir dosya buldum. Üzerinde başdanışmanı Dr. Aylin Cesur'un kartviziti iliştirilmiş olan bu dosyanın içinde Demirel'in "Dünyada ve Türkiye'de su: Gündemi ve geleceği yönetmek" başlıklı konuşması vardı. Okuyunca Dr. Cesur'u teşekkür için aradığımda, "Cumhurbaşkanım konu ile ilgili olduğunuzu bildiği için dosyayı size göndermemi istedi" dedi.
Demirel uzun konuşmasında su ile ilgili bilgiler verdikten sonra, "Hayatın temeli sudur, dünyanın efendisi de sudur" yargısını dile getiriyor. Bütününü aktaramayacağım bu konuşmadan Türkiye su değerlendirmesi bölümünü size aktarmak isterim:
"Türkiye'nin haline bakalım: Türkiye'nin 778 bin kilometrekare genişliği var. Dünyanın binde5'i kadar oluyor. 643 mm yağmur yağıyor bu toprağın üzerine, 501 milyar metreküpsu çıkıyor buradan, ama bu su buhar oluyor, yeraltına gidiyor, yerüstünde kalan miktarı 186 milyar metreküp oluyor. Bunun kullanılabilir kısmı 98 milyar metreküp oyuyor, 14 milyarı da yerin dibine sığıyor, 112 milyar metreküp suyu var Türkiye'nin. Bunu kullanacaksınız, yani Türkiye'deki hayatı 112 milyar metreküp suyla idame ettireceğiz.
Bu 2000'li yıllarda 112 milyar metreküp suyun takriben 30 milyar metreküpünü sulamada kullanıyoruz, 6.5 milyar metreküpünü içiyoruz bütün Türkiye olarak kullanıyoruz ve 4.5 milyar metreküpünü de sanayide kullanıyoruz. Yani 41 milyar metreküpünü kullanıyoruz, takriben yüzde 36'sını kullanıyoruz halen. 2030 yılına geldiğimiz zaman hemen hepsini kullanacak duruma geleceğiz. 71 milyar metreküp daha suyumuz var.
Adam başına günde 242 litre su kullanıyoruz. Türkiye zengini bir memleket değildir, su fakiri de değildir, Ama aşağı yukarı bugünkü haliyle hiç olmazsa 1500 metreküp üzerinde adam başına suyumuz var.
(…)86 milyon dekar arazimiz var, sulanabilir. 780 milyon dönüm toprağımızın 260 milyon dönümü ekilebilir arazi. Yani takriben üçte bir kadarı ekilebilir. Bu ekilebilen arazinin 86 milyon dönümü sulanabilir arazi. Cumhuriyetin başından beri yaptığımız sulamalarla, ondan evvelki köylü sulamalarıyla vs. 52 milyon dönüm arazi sulanıyor. Demek ki 34 milyon araziyi daha sulayabiliriz.
Bu sulardan 140 milyar kilovat saat elektrik üretebileceğimizi hesapladık. Halen bunun 48 milyarını üretiyoruz ve 10 milyar kadar da halen inşada tesisimiz var. Geriye 82 milyar kilovat saat daha elektrik üretebiliriz. Yani içme, kullanma ve sanayi suyu ihtiyacımız için de hale 11 milyar kullanıyoruz. Şöyle diyelim, aşağı yukarı sulanacak arazimizin yüzde 62'sini suluyoruz, elektirik üretebilecek sularımızın yüzde 35'i ile elektirik üretiyoruz ve içme-kullanma suyu için 11 milyar metreküp kullanıyoruz. Kullanılabilecek daha suyumuz var."
Demirel'in konuşmasını son dönemde 6-7 HES santralı yapan bir dostuma gönderip düşüncesini sordum, "Siyasetçi olarak Demirel'i eleştirdiğim dönemler oldu. Ama mühendisliği ve mühendis olarak ülkemize yaptığı hizmeti çok büyüktür." Değerlendirmesini yaptı.
Osman AROLAT
http://www.dunyagazetesi.com.tr/
