RÜŞTÜ BOZKURT / BUZDAĞININ DİBİ Ceviz yetiştirmede "fizibilite aşaması" hayati önem taşıyor
[email protected]
İlk bakışta ceviz üretimiyle ilgisizmiş gibi gözüken "özel koşulları" bir önceki denemede paylaştık. Denememizin bu aşamasında, "çeşitlerin performansı", "üretim aşamasının sorunları", "teşvik sistemi etkinliği" ve "Ar-Ge çalışmalarında kararlılık" konularına kısa değinmeler yapılacak. Denememizin bazı yinelemeler olduğunun farkındayız. Önce de belirtildiği gibi, bu denemeler ceviz üretiminde "ilk adım" sorunlarını ele alıyor. "Başlangıç noktasına hassas bağlılık ilkesini" gözetmenin önemi üzerinde duruyor. Gözlemlerimizi derinleştirip, bilgilerimizi netleştirdiğimiz zaman daha net genellemelere ulaşabiliriz. "Erken uyarı" amacıyla yazılan bu ilk denemelerin bir dizi eksiği, yanlışı ve "açığı" olacaktır. Umuyoruz ki, uzman olan insanlarımız açıkları kapatan katkılarla, ceviz yetiştirme konusundaki bilgilerin derinleştirilmesine, girişimcilere ve üreticilere işlerini kolaylaştıracak bilgilerin iletilmesine katkı yapar.
Çeşitlerin performansı: Ceviz yetiştirirken zeytin üretiminde olduğu gibi "Gemlik tipi fidan" abanması olmamalı. Ceviz bahçelerinde bölgeye, yöreye ve tarlalara göre hangi çeşidin daha uygun düşeceğini söyleyebilecek aşamaya geçebilelim. Bugünün penceresinden bakıldığında ceviz yetiştirme konusunda özen gösterilmesi gereken bir dizi önlem var:
" Geleneksel üretim yöntemleri: Tarla kıyılarına, ekim-dikim alanı dışında kalan yerlere ve yol kenarlarına ceviz dikimine dayanan geleneksel üretimi anlayışı ve yetiştirme yöntemlerini bugünden yarına terk etmek mümkün değil. Bir yandan geleneksel üretim alanları ile piyasa için üretim yapılamayacağını anlamalıyız, öte yanıyla piyasa için üretimin gereklerini kavramalıyız. Gelenekle gelecek arasında sağlam ilişkiler kurma zorundayız.
" Ticari ceviz yetiştirme gündemi: Ülkemizde olumlu gelişme, piyasa için, ticari anlamı olan, birikim yeteneğini koruyan, uzun dönemli gelecek yaratan bir iş olarak ceviz yetiştirme yatırımlarının yapılmasına yönelik güçlü bir eğilimin ortaya çıkması.
Ceviz yetiştirerek "ekonomik değer" yaratmamız için "örgütlü yetiştiricilik", ve "uygun bahçe ölçekleri" fizibilite aşamasında ele alınmalı. Ceviz Çalışma Grubu, gelecek yıl yapılacak olan 13'ünncü toplantısında, ülkemiz koşullarında " ceviz bahçesi ölçekleri" konusunu ayrı bir gündem maddesi yapmalı.
Ayrıca, eğilimleri de dikkate alarak, işgücü maliyetleri nedeniyle "mekanizasyon" konusunda, değişik üretim alanlarında olduğu gibi "makine çöplüğü" yaratmamalıyız. Yatırım yapmak isteyenleri bilgilendiren çalışmalar da gündemde gerektiği önemde yerini bulmalı ve tartışılmalı.
" Değer yaratma zincirinin değişmesi: Geleneksel üretimden farklı biçimde, modern ceviz yetiştiriciliğinde "değer yaratma zinciri" değişecektir. Toprağın analizinden, dikim aralıklarına, dikim derinliklerinden, budama ve terbiye işlemlerine, ilaçlama ve gübreleme tekniklerine, sulama yöntemlerine, hasat biçiminden kurutmaya, işleme tekniklerinden paketlemeye yen bir " değer yaratma tarzı" gerekecektir. Değer yaratma sürecinin bütün aşamaları ve ayrıntıları hakkında bilgi sahibi olmadan, işleri doğru yönetmemiz mümkün değil.
" Ekoloji ve evrimin birlikte ele alınması: Ekoloji ve evrimin birlikte ela alınması, "güneş ve iklim kontrollü üretim", "bitki besleme yöntemlerinde değişme", "budama ve ağaç şekillendirme" vb. gelişmeleri hızlandırdı. Yeni gelişmelerden bağımsız, kendi bildiklerimizle yola devam edemeyiz.
Ceviz Çalışma Grubu'nda izlediğim kadarıyla, yukarıda sözünü ettiğimiz konularda epey mesafe alınmış, önemli adımlar atılmış. Melezleme ve ıslahı çalışmalarında ülkemiz koşullarına uyum için yoğun çaba gösterilmiş… Kuşkusuz bu çabalar yeterli değil ama, belli bir temelin bulunması da geleceğe sağlam adımlarla yürümenin gerek şartı. Bu açıdan yapılanları yüreklendirmeli, eksikleri hızla tamamlamak için güç birliğine gitmeliyiz.
" Yapraklanma zamanı: Yanlış anlamadıysam, yapraklanmaya ilişkin 14 ayrı bölgede yapılan çalışmalar ilk adım teknolojilerini aşmış durumda. Çalışmaların ikinci 4 yılında kararlılıkla gidilirse daha iyi bir noktaya geliriz. Bu konudaki araştırmalar, daha önce belirtildiği gibi ABD'de 110 yılı aşkın zamandır sürdürülüyor. Başka ülkelerde yaklaşık 60 yıldır çalışmalar yapılıyor. Bu "uzun ince yolda" gece gündüz yürümek gerekiyor. Bu yolda önümüze çıkacak engelleri, hep birlikte aşma sorumluluğu taşıyoruz.
" Uç ve yan dal verimliliği: Ceviz yetiştirecek girişimciler, gerçekten uzmanlığı olan insanlarla uç ve yan dal sorununu da tartışmalı… Bu konunun ağaçların birim verimi ve toplam gelir üzerine etkilerini fizibilite aşamasında ele alınmalı, gerekli bilgilerle analiz edilmeli ki, yaratmak istediğimiz sonuca yaklaşabilelim. Yetiştiricilikte mutlaka yan dal verimliliği yüksek ve geç yapraklanan çeşitlere yer verilmeli.
" Tüp fidan etkisi: Tüp fidanla ilgili bazı eleştiriler oldu…Fidanların özellikleri ile ağaçların büyüme performansı arasında varsa doğrudan ilişkilerin de uzmanlar tarafından net olarak ortaya konması gerek. Akademisyenlerin, yetkili kamu görevlilerinin, yetiştiricilerin ve "genelleme yapma" için yeterli bilgileri olanların yanlış anlamaları önleyici gerekçelerini bilmeliyiz.
Ceviz Çalışma Grubu şimdiden bir "İhtisas Birimi" oluşturarak, toplantılarda ve medyada "yanlış anlamalara" yol açacak anlatımları "düzeltmesi" mekanizması oluşturulmalı.
" Dikim derinliği: Anlayabildiğim kadarıyla, toprak özelliklerine göre "dikim derinliği" de ağaçların yaşaması, dayanıklılığı vb. konularda etkili oluyor. Bu konuda da spekülatif anlatımları önlemek için "ihtisas birimi" etkili olmalı. Derinden dikimde fidanlarda önemli kayıpların yaşandığı da toplantıda edindiğim notlardan bir diğeri.
Üretim dönemi sorunları: Ülkemizde yatırım yapılırken yanlışlardan biri de, ilk yatırım aşamasına gösterilen özenin, işletme yani üretim dönemi için gösterilmemesidir. Ceviz yetiştiriciliğinde üretim döneminde aşağıda belirtilen işlemler dikkate almalıyız:
" İlaçlama, gübreleme, sulama, budama, şekil verme, hasat ve diğer bakım işlemleri: Kara düzen ceviz yetiştiriciliğinde gündemde olmayan konular, piyasa için ceviz bahçeleri oluşturmanın gündeminde yer alacaktır. Üretim döneminde ilaç, gübre, budama ve şekil verme, sulama teknikleri değer yaratmanın adımlarını oluşturacaktır. Bütün işlemler öncelikle "maliyet sorunu" olarak ele alınmalı… Sonra da ağaç verimliliği, ürün değerlendirilmesi, fiyat-maliyet dengesi ve kârlılık açısından analiz edilmeli ki, yanlış yatırımlar önlenebilsin.
" Mekanizasyon ve emekten bağımsızlaştırma: Ceviz bahçeleri, işlemlerin zaman kısıtlaması ve işgücü maliyeti nedeniyle mekanizasyon gerekir. Ceviz yetiştiricileri, fizibilite aşamasında mekanizasyon ve işgücü maliyetleri bağlamını da ele almalı. Karar parametreleri içinde mekanizasyon ve işgücü dengesi mutlaka kurulmalı.
Ülkemizde "işsizlik yoktur; mesleksizlik vardır" diye uzun zamandır tartışıyoruz. Hemen altını çizmeliyiz ki, örgütlü ceviz yetiştiriciliğinin bir numaralı sorunu "kalifiye işgücü" olacaktır. Eğitim sistemimizin, örgütlü ceviz üretimini öngören, bu ihtiyaca göre işgücü yetiştiren bir mekanizması yoktur. Bahçe yönetimi mekanizmasının ön plana çıkarılması gerekiyor.
" Kurutma teknikleri: Geçimlik üreticilikte geleneksel kurutma yöntemleri yeterli olabilir. Piyasa için üretim yapacak kapama bahçeler için geleneksel kurutma yöntemleri yeterli olmayacaktır. Bu nedenle, "kurutma teknikleri" konusu da yatırım fizibiliteleri aşamasında değerlendirilmeli.
" Yan ürün ve değerlendirme: Cevizin yeşil kabuğu ve yaprağı gibi yan ürünleri endüstriyel kullanma alanlarında değerlendirilebilir. Yan ürünlerin değerlendirmesini yatırıma başlamadan değerlendirilmesi gereken sorunlardan bir diğeridir.
" Sinerjik kümelenme ve maliyetlere etkisi: Ceviz yetiştiriciliğine olan ilginin önünü kesmemeliyiz. Kesmemeliyiz ama, ceviz üreticiliği yaygınlaşırken "sinerjik kümelenme etkisini" de yatırım kararlarında mutlaka irdelemeliyiz. Ülkemizde, yığılma ile kümelenme karıştırılır. Kümelenme, bir araya gelen üreticilerin sinerji yaratmalarını bağlamında anlamlıdır. Bu konuda Ceviz Çalışma Grubu'nun özel bir gündem maddesi ile tartışma açması yararlı olacaktır; teşvik sistemlerinin daha başında "kümelenme felsefesini" netleştirmesi gerekir.
" Kuş mücadelesi: Kuşların cevizi delmesine ilişkin sorunlar da yetiştiricinin ilgi menzili dışında kalmamalı. Bu konuda uluslararası planda mücadelenin nasıl yapıldığı izlenmeli ve yatırımcı uyarılmalı.
" Kararma sorunları: Cevizde kararma sorunları ve önüne geçilmesinin yol ve yöntemleri de üreticilerin dikkate almamaları gereken bir başka sorundur.
" Dolu etkisi: Yetiştiricilik yapacağımız bölgede dolu yağma olasılığı, bunun ceviz üzerine etkileri, dolu ile mücadele etmenin dünya genelinde teknikleri de fizibilite aşamasında incelenmeli.
" Pazarlama ve satış: Sadece yurtiçi ihtiyaç için üretim yapılmıyor…Ceviz yetiştiriciliği yatırımlarında , merkez düşünce, "pazarımız dünyadır" olmalı. Bu bizi pazar araştırmaları ve satışların nasıl yapılacağı sorusunu tartışmaya götürür. Ürünlerimizin değer yaratması için "pazarlama sorunu" öncelikli sorunlardan biridir; fizibilite aşamasında mutlaka analiz parametresi olarak kullanılmalıdır. Üretmek kadar, ürünlerimizi nasıl satacağımızı bilmek de önemli… "Ne olursan ol, önce iyi bir pazarlamacı ol.." diyen söze kulak vermeliyiz.
Teşvik sisteminin etkinliği: Teşvik Sisteminin de yeni koşullar dikkate alınarak düzenlenmesi gerekir. Ceviz yetiştiriciliğine artan ilgiyi doğru yönlendirmenin etkin aracı teşvik sistemidir. Etkin teşvik sisteminin göz önünde tutması gereken hususları birkaç alt-başlıkta toplayabiliriz:
" Net bilgi: Dinamik envanter ihtiyacı: Mekanizmaların etkili olabilmeli için var olan durumu bilmemiz gerekir. Envanter net bilginin olmazsa olmazıdır. Var olanı geliştirme ve daha yüksek katma değere ulaştırmada hareket noktası envanter olmalı, bilgiler kirlilikten arındırılmalı, anlama derinliği ile hareket edilmeli.
" Arazi mülkiyeti düzenlemeler ve toplulaştırma: Toprak reformu ve etkili toplulaştırma, en küçük ve en büyük ölçekte ceviz bahçeleri yapabilmenin gerek şartıdır. Bu konuda "yapılabilir" ve "yapılamaz" olanlarını netleştirmemiz "yanlış beklenti yaratmanın" de önünü keser. Kentleşme ile tarımsal üretim arasındaki dengenin kurulmasında "kritik sorun" ise arazi mülkiyeti ve kullanımı ile ilgili düzenlemeler için ortak değer ve ortak irade öne çıkmalı.
" Hizmet birleştirmenin teşviki: Ülke genelindeki gözlemlerimiz, en hızlı çözümün, teşvik sistemleri ve dinamik mevzuatla "hizmet birleştirmelerini özendirilmesi" olduğu kanısın. Bu konu özel bir "çalıştay" da ele alınmalı, bir "ortak akıl" oluşturulmalı.
" Orman arazileri tahsisi: Orman ve Su İşleri Bakanlığın girişimi, örgütlenmesi ve özel birimi görevlendirmesi ceviz yetiştiriciliği için çok pozitif bir olgu… Bugüne kadar yapılan uygulamalar, uygulamalarda aksamalar, girişimciyi özendiren ve caydıran hususlar, mevzuat tıkanıkları, yeni mevzuat önerileri gerektiriyor. Özellikle özel ağaçlandırma projelerinde cevize verilen önemi, Orman ve Su İşleri Bakanlığı'nın hazırladığı Ceviz Eylem Planı(2012-2016) da görmemiz mümkün. Planda bitkisel üretimde görmek istediğimiz kümelenme modeli ile ürüne değer katma bağlamında yeni gelişmeler yaratılabilir.
" Sertifikalı fidan: Kamu ve özel kesimin fidan yetiştirmede istekliliği var… Kiraz, zeytin ve diğer meyve fidanı destekleri analiz edilmeli, orada yapılan yanlışlar tekrarlanmadan bu konuda alınacak önlemler belirlenmeli.
" Doğru çeşidin seçimini yönlendirme: Fidan politikası, ulusal bir sorun olarak ele alınmalı… Olumlu adımlar atılmalı, yanlışlar düzeltilmeli ve dinamik bir anlayışla doğru fidan seçimi yönetilmeli.
" Kayıt sistemi ve verimin izlenmesi: Kayıt disiplini ve gelişmelerin izlenmesi, verilerin analizi, alışkanlıkla değil analizle iş yapmanın özendirilmesi ceviz yetiştiriciliği için de gerekli. Kayıt dışı uygulamalara caydırıcı önlemler ivedilikle belirlenmeli.
" Yetiştirme stratejisinin belirlenmesi: Dünya genelinde ceviz piyasası dikkate alınarak, ceviz yetiştirme yatırımları için strateji belirlenmeli.
" Üretici örgütlenmesi ve iletişimi özendirilmesi: Üreticilerin örgütlenmesi, iç iletişim, öz denetim ile kamu denetimi arasında denge kurulması, net bilgi ve anlamayı derinleştiren kanalların açık tutulması da sağlıklı yatırımlar için gerekli.
" Proje odaklı teşvik: Önce de belirtildiği gibi asimetrik ilişkilere dayalı küresel rekabette, klasik teşvikler yerine- mekana, ürüne vb. dayalı- proje-odaklı teşvik aşamasına geçilmeli. İlgili kamu birimleri, proje-teşviklerine göre örgütlenmeli, eğitimden geçirilmeli.
Ar-Ge çalışmalarının kararlılığı ve disiplini: Bu deneme kapsamında çok sık değinildi, cevizin geleceği Ar-Ge çalışmalarına ayıracağımız fona, çalışmaların kararlılığına ve disiplinine bağlı. Şöyle ki:
" Genetik ve ıslah çalışmalarının geliştirilmesi: Üniversitelerin ceviz genetik ve ıslah çalışmalarına yönelik yürüttükleri çalışmalar desteklenmeli… Bu alanda bilim insanlarının güdülenmesi, çalışmalarının takdir edilmesi, sonuçların uygulamaya taşınması sağlanmalı.
" İç kalite özellikleri ve renk durumu: İç kalite ve renk durumuna ilişkin araştırmaların sonuçları kamuoyu ile paylaşılmalı, özellikle de yatırım yapacak olanlara bu bilgilerin değişik kanallarla iletilmesi sağlanmalı. Böylece ilk yatırım aşamasında telafisi mümkün olmayan yanlışların yapılması önlenmeli.
" İşleme: Son çözümlemede fiyat-maliyet-kalite dengesini kurmadan uluslararası pazarda var olmamız mümkün değil. Bu açıdan, cevizin işleme özellikleri mutlaka bilimsel bir anlayışla ele alınmalı, yetiştiricilere gerekli "erken uyarı" yapılmalı.
" Adaptasyon zayıflığı: Cevizde adaptasyonun zorluğu dikkate alınarak, yatırımların aceleye getirilmesi önlenmeli, olumsuz sonuçlar yaratmanın önüne geçilmeli. Bu konudaki çalışmaların hızla sonuçlara yaklaştırılması doğru yatırım için hayati önemde.
Son söz: Bir dış gözlemcinin algıladıkları bunlar… Amacımız, "ceviz yetiştiriciliğinin değişik boyutları" olduğunu yatırımcılarla paylaşma, uzmanlarına da eksiklerimizi tamamlama fırsat yaratmaları için tartışma ortamı hazırlama. Gelecek yıl yapılacak olan toplantıda, öncelikle sorunlar belirlenir, birkaç noktaya odaklanarak daha derinlikli bilgi üretilirse ülke adına önemli bir adım daha atılmış olur… Umarız, bu denemeler de böylesi bir hizmetin üretilmesine küçük de olsa katkı yapar… |
