Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), fındık piyasasına müdahale etti. 20 Haziran’da satışa sunduğu 2008 ürünü kabuklu fındığın fiyatını 4.8 liradan 1 lira artırarak 5.8 liraya çıkardı.

Sezona sayılı günler kala yapılan müdahaleden fındık üreticileri çok memnun. Fındığı 4.8 liradan alan ve taahhütlerini yerine getiren az sayıdaki ihracatçı da memnun. Fakat, TMO’ya parasını yatırdığı halde fındık alamayanlar çok büyük zarara uğradıkları için adeta isyandalar. TMO, sezona kısa bir süre kala piyasaya neden müdahale etti?

Bu müdahaleden kimler kazançlı, kimler zararlı çıktı? 

Ayrıntılara geçmeden TMO’nun fındıktaki rolünü özetleyelim.

AKP Hükümeti, Fiskobirlik yönetimi ile büyük bir kavgaya girince, devlet adına fındık alımı için ilk kez 2006’da TMO’yu görevlendirdi. TMO, 2006-2007 ve 2008’de 3 yıl üst üste devlet adına fındık alımı yaptı. Bu 3 yıllık dönemde toplam 694 bin ton kabuklu fındık aldı. Bunun karşılığında üreticiye 2 milyar 83 milyon lira ödeme yaptı.

Hükümet, 2009 fındık ürün sezonunda 3 yıl süre ile “yeni fındık stratejisini” uygulamaya koyunca TMO’nun fındık alım görevi sona erdi. TMO, 3 yıldan beri fındık almıyor. Fakat, deposundaki fındık stoku ile piyasanın en güçlü aktörlerinden birisi oldu.

TMO, 3 yılda aldığı 694 bin ton kabuklu fındığı, Haziran 2011 sonu itibariyle, 155 bin tonunu kabuklu, 29 bin tonunu kavrulmuş iç fındık ve fındık ezmesi olarak sattı. Fındık yağı imalatı için 313 bin ton kabuklu fındık işledi. Toplam 497 bin ton kabuklu fındığı elinden çıkarmış oldu.

TMO yönetimi, yaptığı değerlendirme sonucunda piyasada ihtiyaç olduğu için 20 Haziran 2011itibariyle deposundaki 2008 ürünü fındığı 15 Ağustos 2011’e kadar satışa sunmaya karar verdi. Satışa sunulan fındıklar için belirlenen fiyat ise, Giresun kalite için kilo başına 5 lira, Levant Kalite fındık için 4.8 lira olarak ilan edildi. Bu fiyattan bugüne kadar 60 bin ton civarında fındık satıldığı tahmin ediliyor. TMO yönetimi, 2011 fındık rekoltesinin 600 bin tonun üzerinde olduğunu hesaplayarak bu kararı almıştı. Kaldı ki, Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü’nün tahmini 601 bin tondu. O dönemde fındık piyasasını yakından izleyen ve sektörü çok iyi bilenler rekoltenin 400 bin ton civarında olduğunu anlatmaya çalıştı. Fakat dinleyen olmadı. TMO yönetimi de bakanlığın verilerini, Türkiye İstatistik Kurumu’nun( ki onlarda bu verileri bakanlıktan alıyor) tahminlerini dikkate alarak bu kararı vermişti.

Temmuz ayı sonunda 2011 fındık rekoltesinin en iyimser tahminle 400 bin ton olacağı kesinleşince, TMO daha önce ilan ettiği satış fiyatını 1 lira artırdı. Piyasaya doğrudan müdahale etti. Deyim yerindeyse yer yerinden oynadı.

TMO’nun piyasaya müdahalesinden kimler karlı, kimler zararlı çıkacak?

1-Fındık üreticisi müdahaleden memnun. Yeni ürün hasadına günler kala fındık fiyatının 1 lira artması sezonun yüksek fiyatla açılmasını sağlayacak. Bu nedenle üretici son derece memnun.

2- Fındık satışının başladığı 20 Haziran’dan fiyatın arttırıldığı 28 Temmuz’a kadar TMO’ya para yatırarak fındığını teslim alan sanayici ve ihracatçılar da memnun. Çünkü, bu fındığı almasalar 1 lira fazladan ödeme yapacaklardı. Bu dönemde en fazla fındığı alanlar en çok memnun olanlar ve bu işten en karlı çıkanlar.

3- En mağdur olanlar ise, parasını TMO’ya yatıran ancak fındığını henüz teslim almayan sanayici ve ihracatçılar. Parasını ödedikleri halde, ‘nasıl olsa 15 Ağustos’a kadar fındığımı alırım ‘ diye düşünerek fındığı teslim almadıkları için şimdi kilo başına 1 lira fazladan ödeme yapmak zorundalar. Kabuklu fındığı 4.8 liradan alacağını hesaplayarak verdikleri taahhüt ve yaptıkları satıştan dolayı zarara uğradılar. Devletin sözüne güvenerek yurt dışına yaptıkları satıştan dolayı büyük zarara uğradılar.

TMO’nun müdahalesi ihracatçıları ikiye böldü. Fındığı ucuza alanlar ve parasını verdiği halde alamayanlar.

Fındık fiyatına müdahale olacağı önceden biliniyor muydu?

İstanbul Fındık ve Mamulleri İhracatçılar Birliği böyle bir müdahaleyi önceden sezmiş. İstanbul İhracatçılar Birliği Genel Sekreteri Dr. Yasemin Demirdağ imzası ile TMO Genel Müdürlüğüne yazı yazmış. Yazının can alıcı bölümü şöyle:

“İstanbul Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliğinin 24.06.2011 tarihinde yapılan Yönetim Kurulu toplantısında, üye ihracatçılarımızın belirtilen satış duyurusuna istinaden fiyat ve teslimat tarihi yönünden taahhüt altına girdikleri, bu nedenle;

1-Kabuklu fındık satışlarının 15 Ağustos tarihi öncesi veya sonrası için tarih tadili olasılığının olup olmadığı,

2-Talep edilen kabuklu fındığın tonajı ve teslim tarihi konusunda bir sorun yaşanıp yaşanmayacağı,

3-Kurumunuzun 15 Ağustos’a kadar verilen fiyatlardan tüm talepleri zamanında karşılama hususunda bir taahhüdü olup olmadığı, konularında olası tereddütler yaşanmaması açısından TMO satış politikalarının teyidinin önemi vurgulanmış, söz konusu noktalarda kurumunuzdan ilave açıklama talep edilmesine karar verilmiştir.”TMO Genel Müdürlüğü, bu yazıya fındık fiyatına müdahale ettikten bir gün sonra29 Temmuz’da yanıt veriyor. Yanıtta, “Tabi olduğumuz mevzuat doğrultusunda yapılmakta olan Peşin Serbest Satışlarımızda, miktar ve fiyat taahhüt edilememektedir. Ayrıca satış fiyatlarına yapılan değişiklikler, alıcılar tarafından parası daha önce yatırılmış olsa dahi teslim edilmemiş emtiaya aynen yansıtılmaktadır.

Yeni hasat döneminin başlayacak olması nedeniyle, satışlarımızın sona ereceği 15 Ağustos 2011 tarihinin de ertelenmesi söz konusu değildir.” 

İstanbul İhracatçılar Birliği’nin duyumlar üzerine 8 Temmuz’da TMO’ya yazdığı yazı ve TMO’nun 21 gün sonra faks mesajı ile verdiği yanıt akla başka sorular getiriyor.

Mağdur olan ihracatçılar haklı olarak soruyor. Acaba bazı ihracatçılar fiyat müdahalesini önceden biliyorlar mıydı? Buna göre hızlı hareket ederek çok miktarda fındık alımı yaptılar mı?

Bu soruları ve ithamları önlemenin tek bir yolu var. TMO’nun, 20 Haziran ile 28 Temmuz tarihleri arasında 4.8 liradan kimin ne kadar fındık aldığını açıklaması. Eğer bu açıklanırsa bazı ihracatçıların korunup korunmadığı veya bazılarının dolaylı olarak cezalandırılıp cezalandırılmadığı ortaya çıkar.

Özetle; TMO’nun fındık müdahalesinden üretici memnun ihracatçıların büyük bölümü isyan ediyor. Kararı düzeltmek için Ankara’da yoğun kulis çalışmalarına başladılar.