Doğu Karadeniz Bölgesi’nin önemli iki ürününden birisi çay, diğeri fındık. Bölge halkı bu iki ürüne bağımlı bir yaşam sürdürüyor. Çay ve fındıktaki her gelişme bölgede çok yakından izleniyor.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Salı günü Hopa’da yaptığı konuşmada yaş çay alım fiyatının bugün Tarım ve Köyişleri Bakanı Mehdi Eker tarafından açıklanacağını söyledi. Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü -ÇAYKUR’ un başarılarından söz etti.

Yaş çay alım fiyatı ne olacak?

ÇAYKUR gerçekten başarılı mı? 

ÇAYKUR’ un durumundan önce çaya değinmekte yarar var.

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde 201 bin kayıtlı üretici çay tarımı yapıyor. Çay üretiminin yapıldığı alan devletin resmi rakamlarına göre 758 bin dekar. Fakat, resmi kayıtlarda görünmeyen yaklaşık 100 bin dekar alanda daha çay üretimi yapılıyor.

Türkiye’nin yıllık yaş çay üretimi iklim şartlarına bağlı olarak yıllık 1milyon ile 1 milyon 200 bin ton arasında değişiyor. Yaş çayın yarısını, ortalama 500-600 bin tonunu ÇAYKUR üreticiden alıyor. Geri kalan yarısını özel sektör alıp işliyor. Yıllık 1 ile 1.2 milyon ton olan yaş çaydan ortalama 100 bin ton kuru çay elde ediliyor. Bu çayın yaklaşık yüzde 98-99’u iç piyasada tüketiliyor.

Sektörün en önemli sorunlarından birisi yurda giren kaçak çay. Yıllık 40-50 bin ton çayın kaçak olarak ülkeye girdiği iddia ediliyor. Piyasada kaçak çayın nerelere kadar ulaştığını anlamak için yaşanan bir olayı anımsatalım. Tarım ve Köyişleri Bakanı Mehdi Eker, Ankara’da bir tavukçuluk işletmesini ziyareti sırasında çay ikram edilecekti. Bakan, içmeyeceğini söyleyince, ikramı yapacak kişi “Efendim çok güzel çayımız var, kaçak çay.” demişti. Kaçak çay, Tarım Bakanına ikram edilecek kadar her tarafı sarmış.

Çay sektörüne son yıllarda yerli ve yabancı sermaye de büyük ilgi gösterdi. Çok sayıda yeni firma sektörde pay almaya başladı. Bu işletmelerin hedefinde ÇAYKUR’un özelleştirilerek devre dışı bırakılması var.

Çayda ihracat rakamlarında çok ciddi bir gerileme var. AKP’nin iktidara geldiği 2002’de Türkiye yılda ortalama 5 bin ton kuru çay ihraç ediyordu. ÇAYKUR’ un verilerine göre, 2003 yılında 7 bin 41 ton kuru çay dış satımı gerçekleştirildi. 2004’te 5 bin 80 ton, 2005’te 5 bin 685 ton ihracat yapıldı. Daha sonraki yıllarda ihracat yarı yarıya azalarak ortalama 2 bin 500 tona geriledi. 2010’da ise 792 tona düştü.

Başbakan Erdoğan’ın verdiği bilgilere göre, Tarım ve Köyişleri Bakanı Mehdi Eker, 2011 ürünü yaş çay alım fiyatını bugün açıklayacak. Geçen yıl yaş çay alım fiyatı 18 Mayıs’ta açıklanmıştı. Bu yıl seçim nedeniyle fiyat açıklaması gecikti. Seçime 10 gün kala açıklanıyor. ÇAYKUR yaş çay alım kampanyasını 20 Mayıs’ta başlattı. Bugüne kadar yaklaşık 40 bin ton yaş çay alımı yaptı.

Bugün açıklanacak olan yaş çay alım fiyatının ne olacağı konusunda farklı görüşler var. Seçim nedeniyle yüksek fiyat bekleyenler de var. Enflasyon oranında artış olacağını söyleyenler de. Gerçek olan şu ki, fiyat açıklanırken çayın üretim maliyeti pek dikkate alınmıyor.

Geçen yıl yaş çayın maliyeti 1 lira 25 kuruş olarak hesaplamıştı. Hükümet, yaş çay alım fiyatını 88.5 kuruş, 11.5 kuruş ta prim olmak üzere 1 lira açıkladı. Bölgedeki üretici, sanayici, tüccar dahil herkes fiyatın düşük olduğunu söyledi. Bu sene maliyetin 1 lira 30 kuruş olduğu hesaplandı. Bizim tahminimiz prim dahil 1 lira 15 kuruş civarında açıklanacağı yönünde.

Çay destekleme primi 2009 ve 2010’da kilo başına 11.5 kuruştu. Bu yıl 5 kuruşluk artışla 12 kuruşa çıkarıldı. Bakan, yaş çay alım fiyatını 1 lira olarak açıklarsa o zaman prim dahil fiyat 1 lira 12 kuruş olur. Üreticinin isteği ise prim dahil 1 lira 30 kuruş.

ÇAYKUR’ un durumuna gelince. Kurumun genel müdürü değişti. Eski genel müdür milletvekili olmak için istifa etti. Fakat aday gösterilmedi. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na müşavir olarak ataması yapıldı. Yeni genel müdür İmdat Sütlüoğlu oldu.

ÇAYKUR’un kendi verilerine göre, kurum üç yıldır zararda. Üstelik zarar artarak devam ediyor. AKP’nin iktidara geldiği 2002’de ÇAYKUR’un zararı 30.7 milyon lira oldu. Ertesi yıl bu zarar 68.3 milyon liraya çıktı. 204’ten 2007’ye kadar ÇAYKUR kar etti. En yüksek karı 2005’te 50 milyon lira oldu. 2008’de 8.8, 2009’da32.2 ve 2010’da 30.6 milyon lira zarar etti.

Özetle, Doğu Karadeniz Bölgesi ve ülke ekonomisi için bugün açıklanacak yaş çay alım fiyatı çok büyük önem taşıyor. Bölge halkının önemli geçim kaynağı olan çayın fiyatı seçime göre değil, üretici maliyeti ve bölgenin ekonomik yapısı dikkate alınarak açıklanmasında yarar var. ÇAYKUR’ un başarısı ise, kar veya zarardan çok yaptığı görev açısından değerlendirilmeli. Kesinlikle özelleştirilmemeli. Çünkü Et ve Balık Kurumu ile Süt Endüstrisi Kurumu’nun özelleştirilmesi ile yaşanan sorunlar ortada. Bundan ders alınmalı.