Hayvansal üretimin artırılmasının bugün için geçerli iki yolu vardır. Bunlar birim başına düşen verimi artırmak ve yüksek verimli ırkların devamlılığını sağlamaktır. Bunun için en ekonomik ve etkili yolda suni tohumlamadır.
Bu amaçla 1980 yılında 226.000 baş sığır suni tohumlama yolu ile tohumlanmışken 1997 yılında bu rakam 728.120 , 1998 yılında 723.218, 1999 yılında da 692.153 baş olmuştur. Ancak, 1999 yılında yurt içinde üretilen 1.570.325 doz ve yurt dışından ithal edilen 357.987 doz, toplam 1.928.312 doz, sperma miktarına bakıldığında yurt içinde yapılan suni tohumlama rakamının 1 Milyon başa ulaştığı görülecektir.
Ülkemizde yapılan suni tohumlamada kullanılan spermanın büyük bir kısmı Bakanlığımıza bağlı olarak çalışan Halkalı, Lalahan, Karaköy suni tohumlama laboratuarlarında üretilmektedir. Bunun yanı sıra yurt dışından da ithal sperma özel sektör tarafından yurdumuza getirilmektedir. 1998 yılında 505.213 doz, 1999 yılında da 357.987 doz yurt dışından sperma ithal edilmiştir.
İzmir İlinde bulunan Menemen suni tohumlama laboratuarı Türkiye Damızlık Sığır Yetiştirici Birlikleri Merkez Birliği ile Bakanlığımız arasında varılan anlaşma gereği ortaklaşa kullanılacaktır. Menemen Suni Tohumlama Laboratuarında “Döl Kontrolü Projesi “ yürütülecektir. İstanbul-Halkalı suni tohumlama laboratuarının ise özel sektörle ortaklaşa kullanımını sağlamak için çalışmalarımız sürdürülmekte olup bu konuda gerekli teknik şartnameler hazırlanmıştır.
Bu laboratuarların dışında özel sektörün bu sahaya eğilebilmesi ve teşvik edilebilmesi için çıkarılan kanunlarla İzmir’ de iki, İstanbul ve Adana illerinde de birer adet olmak üzere özel sektör tarafından toplam dört adet suni tohumlama laboratuarının kurulması sağlanmıştır. Bakanlığımıza bağlı olarak çalışan Lalahan Suni Tohumlama Laboratuarında 46, İstanbul- Halkalı’ da 10, Samsun-Karaköy’ de 62 baş, Özel laboratuarlardan Genotek Firmasında 10, İstanbul Veteriner Fakültesi’nde 14, Sadek’ te 11, Ege-Vet’ te 13 baş , toplam 166 baş suni tohumlama boğası mevcuttur
Suni tohumlama konusunda yılda ortalama olarak 20-25 arasında suni tohumlama kursu düzenlenmekte ve bu kurslarda ortalama 350-500 arasında eleman eğitime tabi tutularak başarılı olanlara sertifika verilmektedir. Bilahare 30 Ocak 1985 tarih ve 18651 Sayılı Resmi Gazete’ de yer alan “ Sığır Suni Tohumlaması Yapacak Özel ve Tüzel Kişilerin Uyacakları Esaslar Hakkındaki Yönetmelik “ hükümlerine göre suni tohumlama faaliyetinde bulunabilmek için Bakanlığımızdan izin alan 1994 yılından 1999 yılına kadar toplam 402 Veteriner Hekiminin ve yıllara göre eğitime tabi tutulan elemanların tablosu aşağıda verilmiştir.
Suni tohumlama hizmetlerinin yurt sathında yaygınlaştırılması amacıyla suni tohumlama özel sektör kuruluşlarına da açılmıştır. Bu uygulamayı teşvik amacıyla özel sektörce tohumlanarak gebe bırakılan inek başına: kalkınmada 1. Derecede öncelikli illerde 10.000 TL. , 2. Derece de öncelikli illerde 8.000 TL. , diğer illerde 6.000 TL. , teşvik primi ödenmektedir.
Kamu sektöründeki elemanlar için ise 1998 yılında döl tutan inek başına kalkınmada öncelikli illerde 200.000 TL., diğer illerde 100.000 TL. prim ödenmektedir. Ayrıca başarı durumlarına göre 1 veya 2 maaş ikramiye ödemesi yapılmaktadır.
Ayrıca koyun ve keçi suni tohumlaması yapan Veteriner Hekim ve Veteriner Sağlık Teknisyenlerine % 60 gebelik sağlamak koşuluyla beher baş koyun ve keçi suni tohumlamasına 50.000 T.L/ baş prim ödenmektedir.
Halen suni tohumlama saha çalışmaları 80 ilde , 631 ilçe ve 11834köyde 520 seyyar 250 sabit tohumlama ekibi ile sürdürülmektedir. 4.7 Milyon tohumlanabilir inek sayısı göz önüne alındığında ekip sayıları yetersiz kalmaktadır. Ekip sayıları 1996 yılından itibaren düşüş göstermektedir. Ancak 904 Sayılı Islahı Hayvanat Kanununa ek olarak çıkarılan 4084 Sayılı kanunla suni ve tabii tohumlama ücretli hale getirilmiş ve özel sektörde bu saha içine çekilmiştir. Halen mesleklerini serbest olarak icra eden veteriner hekimler muhtelif şehirlerde suni tohumlama faaliyetlerini sürdürmektedir.
Ülkemizdeki hayvan populasyonunun verim kabiliyetlerini yükseltmek ve yüksek verim kabiliyetlerine sahip hayvan ırklarımızın devamlılığını sağlamak için bilhassa suni tohumlama büyük önem arz etmektedir. Ülkemizde 1998 yılı D.İ.E.’ nin verilerine göre 1.733.000 baş kültür ırkı, 4.695.000 baş melez , 4.603.000 baş yerli ırk mevcuttur. Bu mevcut içinde sağılan hayvan sayısı 879.841 kültür, 2.346.093 melez, 2.263.109 baş yerli ırktır. Bu mevcudun ancak % 15- 20’isi suni tohumlama metodu ile tohumlanabilmektedir. Yukarda belirtilen sağmal inek sayısının % 50’sinin suni tohumlama metodu ile tohumlanabilmesi için bir ekibin 1000 baş tohumladığı düşünüldüğünde 2387 ekibe ihtiyaç duyulduğu görülecektir. 2000 yılında 710 ekibimizin olduğu ve buna ilaveten 460 serbest veteriner hekimin özellikle batı illerinde suni tohumlama yaptığı göz önüne alındığında bu rakamın 1217 ekip olarak ortaya çıkacağı görülecektir.
Bakanlığımızın özverili çalışmaları sonucu yapılan ıslah çalışmaları ile 1998 yılı D.İ.E. ’nin verilerine göre ortalama süt verimi hayvan başına (sığır) 1609 kg’ a, ortalama karkas ağırlığı da 163 kg.’ a yükseltilmiştir. Ancak bu rakamlar hayvancılığı gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında hem tohumlanan hayvan adedi olarak hem de verim özellikleri bakımından oldukça yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle 2000’li yıllarda oluşması muhtemel et ve süt açığının kapatılabilmesi için en etkili ve ucuz yöntem olan suni tohumlama faaliyetlerine gereken önem verilmelidir.
Suni tohumlama faaliyetlerinin yurt çapında benimsetilerek yaygınlaştırılabilmesi için suni tohumlama sonucu doğan yavru bazında ve özel teşebbüsün suni tohumlama ekibi kurması ile ilgili bir destekleme projesi üzerinde hazırlıklar yapılarak bitirilmiştir.
