Sazan Biyolojisi Ve Yetiştirme Teknikleri
1.GİRİŞ
Ilıman iklim bölgelerinin ekonomik öneme sahip türü olan sazan , sıcağı sevmesinin yanında soğuğa da dayanıklı olup, yetiştiricilik için çok uygundur. Az miktarda oksijene gereksinim duyması ve yetiştirme sırasında boylama, kepçeyle yakalanma ve tartım gibi işlemlere duyarlı değildir ve kolayca yaralanmaz.4-30
°C arasındaki su sıcaklığı değişimlerine kısa sürede uyum sağlar .
Aynalı sazan olarak da adlandırılan kültür sazanı, doğal sazanının kültüre alınmış formudur. Doğal sazana göre daha yüksek sırtlı, tıknaz, vücudunun büyük kısmı pulsuz, pulları vücudunun değişik bölgelerine dağılmış ve yuvarlak, hızlı gelişen ve yapay yetiştiricilik koşullarına iyi uyum gösteren ve yem değerlendirmesi yüksek olan bir türdür.
Aynalı ve Pullu Sazan
2. SAZAN YETİŞTİRİCİLİĞİNDE SU VE TOPRAK ÖZELLİKLERİ
2.1. Su miktarı (Suyun debisi)
Sazan yetiştiriciliğinde en az, havuzları sürekli dolu tutacak, havuz tabanı ve duvarlarından sızmayla ve yazın buharlaşmayla oluşan kayıpları ve havuzlarda tüketilen oksijeni karşılayacak miktarda (0.5-1.0 lt/dk/ha'lık) su gereklidir. Su miktarı, havuz toprağının özelliğine ve iklim koşullarına göre değişmekle birlikte, havuz çıkışında oksijen miktarı 5-6 mg/lt'nin altına düşmeyecek şekilde olmalıdır. Havuzlara verilen su miktarı ne kadar fazla olursa stoklama yoğunluğu da o kadar fazla olur
2.2. Su kaynağı
Sazan üretiminde akarsu, kaynak suyu, göl suyu, yeraltı suyu veya kısaca soğuk olmayan bütün sular kullanılabilir .
Akarsular, yüksek miktarda oksijen ve besleyici madde içermelerine rağmen, sel ve taşkınlara açık olmaları ve tarım ilâçları sızıntılarını taşıma riskleri nedeniyle, dikkatli kullanım gerektirir. Ayrıca, evsel veya sanayi atık sularıyla kirlenme riskine ve mevsimlere bağlı olarak su seviyesindeki düşmelere de dikkat edilmesi gerekir. Gerektiğinde akarsudan alınan suyun havuzlara verilmeden önce dinlendirilmesi gerekebilir.
Durgun sular sıcaklıkları nedeniyle, sazan üretiminde en çok tercih edilen sulardır. Özellikle üreme zamanında kullanılmalıdırlar.
Kaynak suları oksijence fakir oldukları gibi zehirli gazlar içerme riskine de sahiptirler. Su sadece oksijen açısından fakir olduğunda, suya düşüler yaptırılmak suretiyle oksijen miktarı artırılabilir. Bu şekilde, zararlı gazların bir kısmı da uçurulabilir. Fazla miktarda zehirli gaz veya demir ve kurşun gibi ağır metal içeren sular, sazan yetiştiriciliği için uygun değildirler. Kaynak suları sel, taşkın ve yağmurlarla bulanarak mil ve çamur taşımadıkları gibi parazit ve hastalık mikrobu da taşımazlar.
2.3. Oksijen miktarı
Sazan havuzlarında oksijen miktarı, 5-6 mg/lt’nin altında olmamalıdır. Havuzdaki oksijenin büyük kısmı havuza gelen suyla az bir kısmı (1.5 g O2/m2/ gün; büyük göllerde 4.8 g O2/m2/gün) da yüzey havalanmasıyla sağlanır. Havuza giren oksijen ne kadar yüksek olursa, stok miktarı da o kadar yüksek olur. Suyun oksijeninin yeterli olmadığı durumlarda, suya havuz girişinden önce şelaleler şeklinde düşüler yaptırılarak oksijen miktarının arttırılması yoluna gidilir. Havuz suyundaki oksijen sadece balıklar tarafından değil, sudaki organik maddeler, mikroorganizmalar ve geceleri de su bitkileri tarafından tüketildiğinden özellikle yaz aylarında sabahın erken saatleri oksijen yetersizliği açısından kritiktir. Suyun sıcaklığı arttıkça, oksijen tutma kapasitesi azalmaktadır. Bu nedenle, havuzlarda su sıcaklığıyla birlikte, havuz çıkış suyundaki oksijen içeriğini de devamlı izlemek gereklidir. 1 kg ağırlığındaki bir sazan için 300-500 mg O2/lt/saat gereklidir.
2.4. Su sıcaklığı
Su sıcaklığı üreme, beslenme ve metabolik faaliyetler için önemlidir. Sazan, su sıcaklığının 18-20 ºC’ye yükselmediği sularda üreme şansı bulamaz. 18-20 ºC ve üzerindeki sıcaklıklarda uygun olarak yem aldığından devamlı büyür.
2.5. Havuz arazisi ve toprağın özellikleri
Havuz yapılacak arazinin toprağı ne kadar iyi olursa, havuz da o kadar verimli olur. Su kaynağı havuz arazisinin içinde olduğunda, kökü kurutulamayan su bitkileri havuz tabanını kaplayacağından, havuz temizlenip boşaltılarak dezenfekte edilemez. Bu nedenle, su kaynağı veya su birikintileri olan yerler, havuz yapımı için uygun değildir. Havuz geçirgen olmayan killi ve balçık topraklarda inşa edilmelidir. Kumlu ve geçirgen topraklar havuz yapımı için uygun değildir. Organik maddeyle beslenen topraklar havuz yapımı için uygundur. Organik madde bakımından fakir olan topraklar ahır gübresi veya tarımsal artıklarla gübrelenmeyi gerektirir.
Sazan havuzu yapılacak arazinin kara tarımına uygun olmaması, su tutma kapasitesinin yüksek olması ve toprağın doğal verimliliğe sahip olması gerekir. Sazan üretimi için;
- İşletmeye yıl boyu yeterli su temin edecek akarsuya veya su kaynağına yakın,
- Sel baskınlarına karşı doğal veya yapay engellerler bulunduran,
- İlerideki genişlemelere uygun büyüklükte ve rüzgâr almayan,
- Su sızmasını önlemek için en az l m derinlikte killi ve kireçli olan,
- Büyük taş ve ağaç kökleri olmayan,
- Suyun havuzlara doğal olarak akışını sağlayacak eğime sahip,
- Hafriyatı kolay ve fazla hafriyat gerektirmeyen ve
- Pazara ulaşımın kolay olduğu
bir işletme yeri seçilmesi yapılacak masrafları en aza indirir .
3. SAZAN YETİŞTİRME TEKNİKLERİ
Sazan değişik yetiştirme teknikleri uygulanarak; havuzlarda, çoklu yetiştiricilik olarak,sıcak sularda, akarsular ve göllerde kafeslerde ve atık şehir suyunda yetiştirilmektedir.
3.1. Havuzlarda Yetiştiricilik
Havuzlarda sazan yetiştiriciliğinde kısmi ve tam olmak üzere başlıca iki işletme tipi görülür. Kısmi işletmeler, yavru işletmeleri veya bir yada iki yıllık yetiştirme ile yemeklik balık üreten besi işletmeleridir. Tam işletmeler, yumurtadan yemeklik balık üretimine kadar bütün yetiştirme aşamalarını yapan işletmelerdir.
3.1.1. Larva büyütme
Yumurtlama havuzlarında yumurtadan çıkan yavrular bir hafta içerisinde küçük ve kontrolü kolay olan ön yavru büyütme (larva) havuzlarına veya doğrudan yavru büyütme havuzlarına nakledilirler. Larva havuzlarında yetiştiricilik, sazan yetiştiriciliğinin temelini oluşturur. Larvalar, burada 5 cm boya gelinceye kadar büyütülür. Damızlıklar yumurtlama havuzlarına yerleştirildiğinde, işletmede varsa ön yavru büyütme havuzu yoksa yavru havuzlarına su doldurulur ve gübreleme yapılarak yumurtadan çıkan yavruların doğal yemi hazır olur. Larvalar, bu havuzlara 100.000-300.000 adet/ha olacak şekilde stoklanırlar. Larvalar doğrudan yavru büyütme havuzlarına stoklandıklarında, stok miktarı daha az olur. Çünkü, Sonbahar’a kadar bu havuzlarda tutulurlar.
Larva havuzundaki yavrular doğal yem miktarına bağlı olarak bir ay sonra yaklaşık 1 g ağırlığa ulaştıklarında hasat edilip yavru büyütme havuzlarına stoklanırlar. Havuzdaki doğal yem miktarı yetersiz olduğunda gelişmeyi hızlandırmak için larvalar yerleştirildikten 8-10 gün sonra iyi kalitede yapay yem de verilmeye başlanır. Bu dönemde, koşullara bağlı olarak %75’e varan oranda kayıp olabilir. Yavruların hasatında su tahliye borusunun ucu su tahliye kanalına bağlanır. Tahliye kanalının ucuna küçük gözlü torba ağ gerilir. Larva havuzunun su çıkış savağı açılır. Yavrular suyla birlikte bu torbaya dolarlar. Yavrular buradan kepçeyle kovalara doldurularak yakındaki içi su dolu bir tanka boşaltılırlar. Burada toplanan yavrular sayılarak yavru büyütme havuzlarına stoklanırlar.
Sazan Larvası
3.1.2. Yavru büyütme havuzlarında yetiştiricilik
Larva havuzlarından hasat edilen yaklaşık 1 g ağırlığındaki yavrular, yavru büyütme havuzlarına 5-20 adet/m2 oranında stoklanırlar. Yumurtlama havuzundan alınan larvalar stoklandığında bu oran 25-30 adet/m2’ye çıkarılır. Yavru büyütme havuzu larva havuzu olarak kullanılırsa 500-1000 m2 büyüklükte yapılır. Yavrular 8 hafta tutulacaklarsa büyüklük, 2000 m2’ye çıkarılır. Yavru büyütme havuzları 50-70 cm derinliğindedir. Larvalar yumurtlama havuzlarından larva havuzuna alındığında, yavru büyütme havuzlarına su doldurularak 4 hafta sonrası için gerekli doğal yemlerin oluşumu sağlanmış olur. Yavrular İlkbahar'a kadar yavru büyütme havuzlarında tutulurlar. Ancak, soğuk bölgelerde yavru büyütme havuzlarının yeterli derinlikte olması gerekir. Derinlik yeterli olmadığında kışlatma havuzlarına nakledilirler. l. yıldaki yetiştiricilikte (İlkbahara kadar) kayıp oranı, %75'e kadar çıkabilir. Yavru büyütme havuzlarında 15-20 g'dan 50-60 g ağırlığa ulaşan yavrular İlkbaharda yetiştirme ve semirtme havuzlarına alınırlar. Yavru büyütme havuzları, Temmuz-Ağustos ayında yeni yavrular stoklanıncaya kadar boş tutulur. Bu süre zarfında parazitlere karşı dezenfekte edilir ve gübrelenirler.
3.1.3. Bir yaşlı sazanların büyütme havuzlarında yetiştiriciliği
Büyütme havuzları, şekil ve yapı bakımından işletmenin tipine ve bulunduğu bölgeye göre değişiklik gösterir. Büyüklükleri ve derinlikleri işletmenin amacına, suyun durumuna, arazinin topoğrafik yapısına ve besleme durumuna göre planlanır. Ancak, havuz alanı büyüdükçe kontrol güçlüğü olacağından, küçük havuzlar (400-500 m2) önerilir. Derinlikleri, 1-3 m arasında değişir. Derinliğin 1 m'den kademeli olarak 3 m'ye çıkacak şekilde yapılması kışı soğuk geçen bölgelerde balıkların alternatif yaşam alanları bulmasına ve kışı daha rahat geçirmelerini sağlar.
Bu mümkün olmadığında, kışı geçirmeleri için kışlatma havuzlarına alınırlar. Büyütme havuzlarında stok miktarı havuzun durumuna, balığın büyüklüğüne ve su miktarına göre değişir. 9-12 cm boy ve 40-50 ağırlığındaki 1 yaşlı yavrular 0.5-2.0 adet/m2 oranında stoklanırlar. Büyütme havuzlarında ikinci yılın sonunda kayıp oranı az olup %10-15 kadardır.
3.2. Ağ Kafeslerde Yetiştiricilik
Bir yazlık veya iki yazlık sazanların ağ kafeslerde yapay yemlerle 1250-1500 g ağırlığa kadar büyütülmesidir. Bu amaç için genellikle ılık sular veya tam olarak kontrolü olmaları göl, gölet ve akarsular kullanılır. Ağ kafesler büyütme amacının dışında, bir yazlık sazanların kışlatılması için de kullanılabilir. Sazan üretimi için kafeslerin yerleştirileceği sularda; - Sıcaklık : >20
°C
- Oksijen (O2) miktarı : >5.5 mg/lt
- pH : 6.0-8.5
- Amonyum (NH4) : <1.0 mg/lt
- Su derinliği : Göllerde>3.0 m, Akarsularda>2.0 m olmalı ve zehirli veya zararlı maddeler bulunmamalıdır.
Bunun dışında, kafes tabanı ile zemin arasında; göllerde en az 1.0 m, akarsularda ise 0.5 m mesafe olmalıdır. Genellikle, 30-40 m3'lük kafesler kullanılır. Kafeslerde kullanılacak ağlar, balık boyunun 1/10'undan büyük olmamalıdır. Ağ kafesler için stok hesaplamada, hacmin %10'u kadar torbalanma hesaplanmalıdır. Kafeslerin üzeri geniş gözlü ağla örtülmelidir. Kafes yetiştiriciliğinde; göllerde 40 kg/m3, akarsularda 80 kg/m3 yemeklik sazan üretimi (1250-1500 g) hedeflenerek stoklama yapılır.Stoklanacak balıklar 300 g kadar olmalıdır. Yemeklik büyüklüğe kadar %15 kayıp dikkate alınarak göllerde 55-60 adet S2/m3 ve akarsularda 110-120 adet S2/m3 stoklanmalıdır. Kafeslerde balıklar entansif olarak yemlenirler. Balıklar 500 g ağırlığa ulaşıncaya kadar 3 mm, 500 g'dan sonra da 5 mm çapında pelet yemle beslenirler ve 3 kg pelet yemle 1 kg sazan üretimi hesaplanır. Yemleme, balık ağırlığının yüzdesi olarak su sıcaklığına göre düzenlenir. 15 C su sıcaklığı için %1.5, 18 C su sıcaklığı için %2.0, 20
°C su sıcaklığı için %2.3 ve 25
°C su sıcaklığı için %3.2 oranında yemleme uygulanır.
4. SAZAN YEMLERİ VE BESLEME
Sazan yetiştiriciliğinde en çok uygulanan yöntem, en eski olmasına rağmen durgun su yetiştiriciliğidir. Sazanlara verilecek günlük yem miktarı; havuzda mevcut doğal yemin miktarına ve balık miktarının besin maddesi ihtiyacına bağlıdır.
Havuzdaki doğal yemin miktarı;
- Havuzun verimliliğine,
- Çevre koşullarına ve
- Mevsimlere
bağlı olarak değişir. Besin maddesi ihtiyacı ise,
- Su sıcaklığına,
- Balık büyüklüğüne ve
- Stoklama oranına bağlıdır.
Bu faktörler dikkate alınıp sazan havuzlarında tamamlayıcı yemleme yapılır.Tamamlayıcı yem olarak Yeşil bitkiler, Sulu yemler, Kök ve yumru yemler, Dane yemler ,Değirmencilik kalıntıları ve Pelet yemler kullanılabilir. |
