Elektrik enerjisinde ortalama kayıp-kaçak oranında Batı ülkelerinden çok kötü bir noktada değiliz. Ancak söz konusu oran bölgesel olarak inanılmaz farklılıklar gösteriyor.

2009 yılı verilerine göre, Türkiye'deki toplam kayıp-kaçak miktarı 25 bin MWh, daha yaygın kullanılan ifadeyle söylersek 25 milyar kilowatsaat düzeyinde bulunuyor. Bu miktar, kayıp-kaçak oranının Türkiye genelinde yüzde 15 dolayında olduğunu gösteriyor. Ama dedik ya, bazı yörelerdeki kayıp-kaçak oranı inanılmaz düzeylere çıkıyor.

Elektrikte kayıp-kaçak oranının ne kadarının kayıptan, ne kadarının kaçak kullanımdan oluştuğunu belirlemek, bir ayrıştırmaya gitmek mümkün olamıyor. Dolayısıyla, kayıp-kaçak oranıyla ortaya çıkan rakamın tümünü, borcun ödenmemesine bağlı kaçak kullanım olarak nitelemek pek doğru değil. Ancak, bazı bölgelerdeki oranın müthiş yüksek düzeyi, çok açık bir şekilde ödeme yapılmamasından kaynaklanan durumu yansıtıyor.

Kayıp-kaçak miktarı, dağıtım şirketlerinin satın aldığı ve satabildiği elektrik enerjisi arasındaki farktan oluşuyor. İşte bu farkın ne kadarının hat kayıplarından oluştuğu, ne kadarının tahsil edilemeyen faturalar yüzünden ortaya çıktığı bilinemiyor. Ancak, biraz önce de belirttiğimiz gibi, yöresel oranlar, bu farkın ağırlıklı olarak hat kayıplarından mı, yoksa kaçaklardan mı oluştuğunu ortaya koyuyor.

Üç il, 73 ile bedel!

Elektrik kayıp ve kaçağı en üst düzeye tahmin edileceği gibi Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki illerde çıkıyor. Bu illerde tahsilatta çok zorlanılıyor, bu da kaçağı rekor düzeye çıkarıyor, toplamda da kayıp-kaçak oranı rekor kırıyor.

Öyle ki, üç il; Şanlıurfa, Mardin ve Diyarbakır, elektrik kayıp-kaçağında tam 73 ile bedel durumda. Bu illerden Şanlıurfa'da yaklaşık 3 bin 975, Mardin'de 2 bin 820, Diyarbakır'da 2 bin 671 MWh kayıp-kaçak söz konusu. Bir başka ifadeyle bu üç ildeki kayıp-kaçak miktarı 9 bin 466 MWh düzeyinde bulunuyor.

Kayıp-kaçak miktarının en azdan en fazlaya doğru sıralandığı ilk 73 ildeki kayıp-kaçak da ilk üç ille aynı, yani tam 9 bin 466 MWh düzeyinde. Bir başka ifadeyle Şanlıurfa, Mardin ve Diyarbakır, kayıp-kaçakta 73 ile bedel durumda.

İlk üç ile son 73 il arasında kalan beş il olan İstanbul, İzmir, Van, Batman ve Şırnak'taki kayıp-kaçak ise 6 bin MWh düzeyinde bulunuyor.

Şanlıurfa, Mardin ve Diyarbakır'daki 9 bin 466 MWh'lik kayıp-kaçak, Türkiye genelindeki 25 bin MWh'lik kayıp-kaçağın yüzde 38'ini oluşturuyor.

TÜİK'in 2010 yılı verilerine göre Şanlıurfa'nın ilk nüfusu 1 milyon 663 bin, Mardin'in 745 bin, Diyarbakır'ın ise 1 milyon 529 bin düzeyinde. Yani bu üç ilin Türkiye nüfusundaki toplam payı yüzde 5.3. Ancak nüfustaki payları yalnızca yüzde 5.3 olan bu iller, kayıp-kaçakta tam yüzde 38 pay alıyor.

Nüfus ile kayıp-kaçak oranı açısından Mardin müthiş bir rekora sahip. Mardin'in Türkiye nüfusundaki payı yalnızca yüzde 1 düzeyinde. Ancak Türkiye genelindeki elektrik kayıp-kaçağının yüzde 11.2'si Mardin'de ortaya çıkıyor.

Şanlıurfa ve üç büyük il

Güneydoğu'daki bazı illerde belirlenen kayıp-kaçak düzeyi, dudak uçuklatacak düzeyde. 81 il arasında en fazla kayıp-kaçak, 3 bin 975 MWh ile Şanlıurfa'da. İstanbul, Ankara ve İzmir'deki toplam kaçak ise 4 bin 329 MWh düzeyinde. Yani bir Şanlıurfa, kayıp-kaçakta tek başına üç büyük ile neredeyse bedel durumda.

Dokuz ildeki oran yüzde 50'nin üstünde

2009 verilerine göre, elektrikte kayıp-kaçak oranının en yüksek olduğu il Mardin. Bu ildeki oran yüzde 79 düzeyinde bulunuyor. Yani Mardin'e verilen her 100 birimlik elektrik enerjisinin 21 birimi fatura edilebiliyor.

Dokuz ildeki kayıp-kaçak oranı yüzde 50'nin üstünde. Bu illerde belirlenen oranların önemli bir bölümü kaçak kullanımdan kaynaklanıyor. Yani, dokuz ilde elektrik parasının yarısının bile ödenmediğini söylemek pek yanlış olmasa gerek.

Mardin'in bu iller arasında ilk sırada bulunduğunu belirttik. Mardin'i yüzde 75.95 ile Şanlıurfa, yüzde 70.66 ile Şırnak, yüzde 70.53 ile Diyarbakır, yüzde 66.94 ile Batman, yüzde 64.78 ile Hakkari, yüzde 57.86 ile Van, yüzde 55.67 ile Ağrı, yüzde 51.25 ile Muş izliyor. Bitlis'teki kayıp-kaçak oranı da yüzde 41.94 düzeyinde bulunuyor.

Görüldüğü gibi, elektrikte kayıp-kaçak oranının en yüksek olduğu ilk on ilin tümü Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde.

Tavandaki somyalar!

Doğu ve Güneydoğu'nun "ilginç" ısınma araçlarından birinin tavana asılan somyalar olduğu biliniyor. "Bedava" elektrik kullanımının rahatlığıyla tavana somya ya da benzeri metaller asmak ve buna elektrik bağlamak suretiyle sıfır maliyetle ısınma olanağı elde ediliyor. Ancak, dikkatsizlik sonucu bu somyalara temas edip elektrik çarpması sonucu özellikle kalp sorunu yaşayıp hastanelik olanlara da rastlanmıyor değil…

Borcuna en sadık iller…

Bir tarafta tavana somya asılarak bedava elektrik kullanılırken, bir tarafta da kayıp-kaçak oranı yüzde 5'lerde seyrediyor. Kayıp-kaçak oranının en düşük olduğu il Çanakkale. Bu ildeki oran yalnızca yüzde 2.23 düzeyinde bulunuyor. Kayıp-kaçak oranının en düşük olduğu ilk on il ve oranlar şöyle:

"Çanakkale yüzde 2.23, Karabük yüzde 3.43, Nevşehir yüzde 5.07, Kırklareli yüzde 5.09, Uşak yüzde 5.12, Kütahya yüzde 5.14, Osmaniye yüzde 5.29, Bilecik yüzde 5.31, Isparta yüzde 5.68 ve Kocaeli yüzde 5.84."

Elektrikte hat kayıplarının ortalama yüzde 5 dolayında olduğuna dikkat çekilerek, oranın en düşük olduğu bu illerde neredeyse hiç kaçak kullanımın söz konusu olmadığı sonucuna varılabileceği belirtiliyor.