Bitki Su Tüketimini Etkileyen Faktörler

Bitki su tüketimini çok sayid? faktör etkilemektedir. Bunlardan önemli olanları Çizelge 4.1 de şematik olarak gösterilmiştir.

iklim faktörleri açısından; solar radyasyon miktarı (güneş ışınları şiddeti), sıcaklık, rüzgar hızı ve esme süresi, güneşlenme süresi (gündüz havanın bulutla kaplı olmadığı süre) ve güneşin doğuşundan batışına kadar olan güsndüz saatleri arttıkça, hem toprak yüzeyinden olan buharlaşma miktarı hem de bitki yapraklarından olan terleme miktarı artacağından, bitki su tüketimi de artmaktadır. Buna karşın, bitki civarındaki havanın bağıl nemi arttığında ise, buharlaşma ve terleme miktarı düşeceğinden, bitki su tüketimi azalmaktadır. Toprağın üst katmanindaki nem miktarı arttıkça ve özellikle doyma noktasına yaklaştıkça toprak yüzeyinden olan buharlaşma miktarı artmaktadır. Toprak yüzeyinin işlenmiş olması da yüzeyden olan buharlaşma miktarını arttırmaktadır. Bitki kök bölgesinde tarla kapasitesinin altındaki nem koşullarında, toprak yüzeyinden olan buharlaşma miktarı yok denecek kadar az olmaktadır. Bunun yanında, sulamadan hemen sonra toprak yüzeyi ıslak olacağından, buharlaşma miktarı yüksek olmakta ve zamanla bu değer azalmaktadır. Ayrıca, toprak yüzeyinden olan buharlaşma miktarı, toprak yüzeyinin bir kısmının islatildiği damla sulama yöntemlerine oranla, toprak yüzeyinin tamamının islatildiği yüzey ve yağmurlama sulama yöntemlerinde daha yüksek olmaktadır. Toprak yüzeyinden olan buharlaşma miktarının yüksek olması koşulunda doğal olarak bitki su tüketimi de artmaktadır.

Bitki kök bölgesinde devamlı olarak bitki su ihtiyacını I karşılayacak düzeyde nem bulundurulması, bitki gelişmesini olumlu l.yönde etkiler. Bitki geliştikçe yapraklardan olan terleme miktarı I da artmaktadır. Buna karşın, bitki geliştikçe toprak yüzeyinde ^flölgelenme oranı artacağından, toprak yüzeyinden olan buharlaşma Hniktan düşmektedir. Bu nedenle, bitki büyüme mevsimi boyunca, gelişmenin ilk devrelerinde toprak yüzeyinden olan buharlaşmanın bitki su tüketimi içerisindeki payı, bitki yapraklarından olan terlemeye oranla genellikle daha fazladır. Bitki geliştikçe terlemenin payı artmakta ve maksimum bitki örtüsünde en yüksek değere ulaşmaktadır. Bu koşulda, bitki yapraklarından olar. Terlemenin bitki su tüketimi içerisindeki payı, genellikle toprak yüzeyindeki buharlaşmadan daha fazla olmaktadır.

Yaprak büyüklüğü ve birim alandaki gözenek sayıları bitkilerde önemli düzeyde farklılık gösterdiğinden, bitki su tüketimi de bitki cinsine bağlı olarak değişmektedir. Bunun

oranında bitki su tüketimi, belirli bir bitkinin büyüme devrelerine göre de değişmektedir. Ekim yada dikimden sonraki başlangıç çevresinde bitki su tüketimi en az düzeydedir. Bundan sonra Negetatif gelişmeye paralel olarak bitki su tüketimi artar ve Negatif gelişmenin tamamlandığı devrede en yüksek değerine ulaşır. Hasada kadar geçen devrede ise bitki su tüketiminde tekrar

ojelirli oranda azalma meydana gelir. Ayrıca, büyüme mevsimi uzun olan bitkilerin mevsimlik su tüketimleri, kısa olanlara oranla daha fazladır.

 Bitki Su Tüketiminin Saptanması

Bitki su tüketimi uygulamada ya doğrudan ölçülmekte yada

iklim verilerinden yararlanarak tahmin edilmektedir. Doğrudan ölçme yöntemleri daha sağlıklı sonuç vermesine karşın hem oldukça pahalı, hemde zaman alıcıdır. Bu nedenle, bitki su tüketiminin doğrudan öIçülmesi ancak iklim verilerinden tahmin eşitliklerinin Mtalibrasyonu ve yöresel bitki katsayılarının bulunması amacıyla yapılmaktadır. Dolayısı ile uygulamada bitki su tüketimi değerleri, yaygın olarak, iklim verilerine dayalı tahmin eşitlikleri kullanılarak belirlenmektedir.

iklim verilerinden yararlanarak bitki su tüketiminin içinde kullanılabilecek çok sayıda eşitlik geliştirilmiştir. Bunlardan bazıları, birkaç iki lir faktörünün dikkate alınmasıyla

ojeliştirileii, çözümü kolay, ancak uzun periyotlar için sağlıklı sonuç verebilen eşitliklerdir. Bazıları ise, bitki su tüketimine etkili olan birçok iklim faktörü gözönüne alınarak geliştirilmiş, kısa periyotlar için bile sağlıklı sonuç veren, ancak oldukça karmaşık eşitliklerdir.

Uygulamada bitki su tüketimi değerlerinin tahmin j edilmesinde yaygın olarak izlenen yol, önce yalnızca iklim faktörlerinin etkili olduğu bir potansiyel bitki su tüketimi tanımlamak ve potansiyel biçki su tüketiminin hesaplanmasında kullanılabilecek amprik eşitlikleri geliştirmektir. Sonra, potansiyel bitki su tüketimi değerlerini, bitki cinsi ve bitki gelişme devresinin fonksiyonu olan bitki katsayıları ile düzeltmektir.

Etkili Yağış

Bitkilerin büyüme mevsimi boyunca ihtiyaç duydukların suyun bir kısmı yağışlarla karşılanır. Ancak, bitkiler düşen yağışın tamamından yararlanamazlar. Çünkü, yağışın bir kısmı yüzey akışa geçebilmekte, bir kısmı da bitki kök bölgesinin altına sızabilmektedir. Toprakta kök bölgesinde depolanan, bitkilerin yararlandığı yağış miktarına etkili yağış adı verilmektedir. Etkili yağış miktarının bilinmesi, bitki su tüketiminin sulama ile karşılanacak kısmının hesaplanması açısından önemlidir.

Ölçülen yağış miktarı 25 mm den az ise, bu değer doğrudan etkili yağış olarak, alınabilir. Ölçülen yağış miktarı 25 mm den büyük olduğunda etkili yağış değerleri, Çizelge 4.19 dan yararlanarak doğrudan bulunabilir. Çizelgedeki değerler, etkili yağışı düşen yağışın yüzdesi cinsinden vermektedir. Örneğin; uygulanacak net sulama suyu miktarı 100 mm bitki su tüketimi 6 ram/gün ve düşen yağış 50 mm olduğunda, etkili yağış düşen yağışın V 84 ü kadardır. Başka bir deyişle, etkili yağış miktarı 50 x 0.84 - 42 mm dir.

 Sulama Zamanının Planlanması

Sulama zamanının planlanmasında amaç, sulamaya başlanacak zamanın ve uygulanacak sulama suyu miktarının belirlenmesidir. Bu işlemlerin yapılabilmesi için tarımı yapılan bitki özellikleri, ıslatılacak toprak derinliği, toprağın kullanılabilir su tutma kapasitesi, sulamaya başlanacak nem düzeyi, her sulamada uygulanacak net sulama suyu miktarı ve bitki su

tüketimi gibi bilgilere gerek vardır. Sulama zamanının planlanmasında temel esas,toprak nemini sulamaya başlanacak nem düzeyine düştüğünde tarla kapasitesine çıkaracak kadar sulama suyu uygulamaktır.

Sulama zamanı, çeşitli yöntemlere göre planlanabilmektedir. Bunlardan eri çok kullanılanları;

1- Fenolojik gözlemlerle,

2- Toprak neminin elle kontroluyla,

3- Toprak neminin ölçülmesi ile ve

4- Bitki su tüketiminden yararlanarak H sulama zamanının planlanmasidir.

Fenolojik gözlemlerle sulama zamanının planlanması: Bu yöntemde, bitkilerin yapraklarının rengine, canlılığına ve açısına H bakılarak sulama zamanının geldiğine karar verilir. Deneyimi gerektiren ve çok kaba sonuç veren bir yöntemdir. Genellikle düşük yada aşırı su kullanımı söz konusudur.

Toprak neminin elle kontrolü ile sulama zamanının planlanması: Bitki kök bölgesinden alınan toprak örnekleri, daha önceki bölümlerde açıklandığı gibi, elle kontrol edilerek sulama başlangıcındaki nem düzeyine düşüp düşmediği belirlenir. Sulama başlangıcındaki nem düzeyini tarla kapasitesine çıkaracak kadar sulama suyu uygulanır. Bu yöntem de deneyim; gerektiren, oldukça çaba sonuç veren, genellikle düşük yada aşırı su kullanımının söz konusu olduğu bir yöntemdir. Toprak neminin ölçülmesi ile sulama zamanının planlanması: Sulamaya başlanacak nem düzeyi gravimetrik yöntemle, tansiyometrelerle yada nötron yöntemiyle ölçülerek saptanmaktadır. Öncelikle, bitki kök bölgesinde sulamaya başlanacak nem düzeyinin yüzde cinsinden ifadesi gerekmektedir.

Daha önce açıklandığı gibi, gravimetrik yöntemde, bitki kök bölgesinin her 30 cm lik katmanından toprak burgusu ile örnekler alınarak yaş ağırlıkları tartılmakta, bu örnekler kurutma fırınında 105 °C ta 24 saat bekletildikten scnra kuru ağırlıkları elcin edilmekte ve mevcut nem yüzde cinsinden hesaplanmaktadır. Bu ölçmeler sonucunda, bitki kök bölgesindeki nem öngörülen sulamaya başlanacak nem düzeyine düştüğünde, mevcut nemi tarla kapasitesine

çıkaracak kadar sulama suyu uygulanmaktadır. Bitiki kök bölgesindeki nem değeri bir gür sonra hesaplanabilmesine karsın, oldukça sağlıklı sonuç veren bir yöntemdir. Ancak, tarla parselinin değişik noktalarından siu aralıklarla çok sayıda toprak örneği alındığından fazla zaman ayrmak gerekmektedir. Ayrıca, toprak örneklerinin alındığı araç ve kaplar yanında kurutma fırınına ve hassas teraziye ihtiyaç vardır. Tansiyometrelerle toprak neminin ölçülebilmesi için, tarla parselinin değişik noktalarında, bitki kök bölgesinin her 30 cm lik toprak katmanına tansiyometreler yerleştirmek ve kalibrasyon eğrilerini. hazırlamak gerekmektedir. Kalibrasyon eğrisinde sulamaya başlanacak nem düzeyinin yüzde değerine karşılık gelen toprak rutubet gerilimi değeri tansiyometreden okunduğunda sulamaya başlanmakta ve toprak nemini tarla kapasitesine çıkaracak kadar sulama suyu uygulanmaktadır. Tansiyometreleri, toprak rutubet geriliminin 0.85 atm değerine kadar sağlıklı nem ölçmeleri yapılabilmektedir. Bu nedenle, sulamaya başlanacak nem düzeyinin yüksek olduğu, sık aralıklarla sulama yapılan damla gibi sulama yöntemlerinde başarı ile uygulanabilmektedir. Bu amaçla, genellikle elektronik tansiyometrelerden yararlanılmaktadır.

Sulama zamanının planlanmasında nötron yöntemiyle de oldukça sağlıklı sonuçlar elde edilmektedir. Bu yöntemde, tarla parselinin değişik noktalarında bitki kök bölgesi derinliğinde

yerleştirilen metal tüplere hızlı nötron saçan radyoaktif kaynak sarkitilmakta ve yavaşlayan nötron sayısı ölçülmektedir. Kalibrasyon eğrisinden yavaşlayan nötron sayısına karşılık gelen nem değeri yüzde cinsinden elde edilmektedir. Nem ölçmeleri her 3oH cm lik toprak katmanında yapılmaktadir. Bitki kök bölgesindeki nem, öngörülen düzeye düştüğünde sulamaya başlanmaktadır. Bu yöntemda radyoaktif madda ile çalışıldığından, oldukça pahalıdır ve aracı

kullanılması uzmanlık istemektedir. Ancak, oldukça sağlıklı sonuç vermesi, kalibrasyon eğrisinin toprak özellikleri ve zamana göre pek değişmemesi, çok hızlı toprak nemi ölçmeleri yapilabilmesi

nedeniyle nötron yöntemi sulama zamanının planlanmasında kullanılmaya başlanmıştır ve gelecekte çok yaygın olarak kullanılması beklenmektedir.

Bitki su tüketiminden yararlanarak sulama zamanının planlanması: Bu yöntemin esası, su dengesi modeline göre bir su ançosu hazırlayarak, kök bölgesinde günlük toprak nemi değişimlerini hesaplamaktır. Bu amaçla, önceden etkili bitki kök derinliğinde tarla kapasitesi ve sulamaya başlanacak nem düzeyinin derinlik cinsinden ifade edilmesi ve günlük bitki su tüketimi jğerlerinin hesaplanması gerekmektedir.

http://www.volkanderinbay.net/tarimnet/sulama.asp?konuno=4