Domateste gübrelemede, gübre seçiminde çok farklı olasılıklar bulunmaktadır. Tarla koşullarında granüller özel bitki besin maddelerinin suda çözünür özel bitki besin maddeleri ile birlikte uygulanması ya da tüm bu kombinasyonların yaprak uygulamaları için özel bitki besin maddeleri ile uygulamaları olarak yapılabilmektedir.
Seçim aşağıdaki kıstaslara göre belirlenecektir:
Yetiştiricilik tipi
Ekonomik olması (gider/kar)
Gübreye ulaşılabilirlik
Ürün ve kullanımı hakkında genel bilgi (çiftçi, aracı, dağıtıcı)
Güven.
Besin Maddesine göre Özel Bitki Besleme
Azot Azotlu gübrelerde azot, üre, amonyum ve nitrat olmak üzere 3 formda bulunur (Şekil 1).
Şekil 1. Üre, amonyum ve nitrat içerikli gübre uygulamalarında toprakta meydana gelen kimyasal dönüşüm olayları
1 Üre Üre bitki tarafından direkt olarak kullanılamaz. Ancak toprağa uygulandığında hızla hidrolize olarak amonyuma dönüşür. Hidroliz öncesi ve sonrasında, üredeki aşınım veya amonyumdaki emilim nedeniyle azot miktarında kayıplar meydana gelebilir. Üre elektriksel olarak nötrdür ve bu nedenle yüklü toprak katmanları tarafından emilmezler. Buna ek olarak kolaylıkla damla sulama sistemlerinde ıslak yumrulara doğru hareket ederek kök bölgesine ulaşırlar.
2 Amonyum Amonyum toprak partikülleri tarafından kolayca bağlanır ve aşınımlara karşı daha dayanıklı hale getirir. Aynı zamanda toprakta bitki için yarayışlılığını sınırlayıcı seviyede hareketsiz durumdadır. Amonyumun çoğu bitkinin alabilmesi için nitrata dönüştürülür. Bu nitrifikasyon olayı süresince önemli derecede amonyum pH? sı yüksek toprak içerisinde amonyağa dönüşür.
Üre ve amonyumun nitrata dönüşüm süreci, pH, nem, sıcaklık ve önemli bakterilerin varlığına bağlı olarak bir ve birçok hafta arasında sürebilir (Nitrosomas, Nitrobacteria). Bu durum azotun yarayışlı hale geçmesinde gecikmeye ve sonuç olarak azot idaresinde geniş ölçüde hassaslığa neden olur. Nitrifikasyona bağlı olarak kök bölgesinde ortaya çıkan oksijen boşalması nedeniyle yüksek sıcaklık koşullarında amonyum miktarının artması kök açlığına önderlik eder. Amonyum kök bölgesinde potasyum, magnezyum ve kalsiyum gibi diğer katyonlarla yarış içerisindedir. Bu olay besin maddesi noksanlıkları ile ortaya çıkan bozuklukları tetikler. Özellikle amonyumdaki aşırı artış çiçek uç çürüklüğü problemini beraberinde getirir ve sonuç olarak besin solüsyonunda kalsiyum olsa dahi meyvelerde kalsiyum azalmasına neden olur.
3 Nitrat Bitkiler toprağa uygulanan nitratı direkt olarak alırlar. Toprak çözeltisi içerisinde çözünür olması ve kolaylıkla kök bölgesine hareket etmesi nedeniyle herhangi bir dönüşüme gerek duymaz. Parçalı azotlu gübre uygulaması ürüne azot kaynağının sağlanmasında önemli yer alır. Nitrat uçucu değildir yani; amonyum olarak emilimde azot kaybı olmaz. Besin maddelerinin alınımda anyon ve katyonlar arasında sinerji bulunmaktadır. Bir anyon olan nitrat katyonların (K+, Ca+2+, Mg+2, ve NH4+)alınımını tetikler (Şekil 2). Nitratın amino asitlere dönüşümü yapraklarda meydana gelir. Bu durum dönüşümde güneş enerjisi kullanılması nedeniyle enerjinin etkin kullanılmasını sağlar. Amonyumun dönüşümü genellikle kökte meydana gelir. Dönüşüm için bitki şekerleri yakarak enerji sağlar. Bu durum büyüme ve gelişme için şekerlerin daha az elverişli olduğu anlamına gelir. Nitrat toprak partikülleri tarafından bağlanmaz bu nedenle yıkanmaya elverişlidir. Ancak uygun sulama sistemlerinin kullanılması azotun yıkanmayla kaybını en az seviyeye indirebilir.
Şekil 2. Azot kaynağı olan amonyum veya nitrat ile diğer katyonlar arasındaki sinerji ve antagonizm.
4 Domateste Sülfat ve Klor Formundaki Azot
Kalsiyum alınımını büyük ölçüde kök bölgesindeki klor konsantrasyonu olumlu yönde etkilemektedir. Artan SO42 ve özellikle Cl, BER?nin ortaya çıkmasını azaltır. Bununla birlikte yüksek Cl içeriği altın noktalanma semptomlarını arttırır (Şekil 3 ve 4).
Şekil 3?4. Altın noktalanma
Altın noktalanma (Goldspeck) meyve omuz bölgesinde küçük noktacıklar olarak kendini gösterir ve istenmeyen bir görünüm ortaya çıkarır. Kabuk altında kalsiyum oksalatların birikimi nedeniyle oluşur. Bazı çeşitlerde ve yüksek nem koşullarında ortaya çıkar. Artan klor seviyesi kalsiyum alımını arttırarak altın noktalanmanın başlangıcını tetikler ancak BER oluşumunu engeller. Meyve raf ömrü artan Cl ve SO4 ile azalma eğilimi gösterir (Nukaya et al, 1991).
5 Azot İçerikli Özel Bitki Besleme
Potasyum nitrat, magnezyum nitrat, kalsiyum nitrat ve amonyum nitrat azot içeren gübrelerdir. Kalsiyum nitrat (15,5% N = 14,3% N-NO3 + 1,2% N-NH4) da hidroponik sistemlerde pH kontrolü için yeterli amonyum azotu sağlayabilir. Amonyum nitrat seralarda kök bölgesindeki pH?nın kontrolünde ve açık arazi gübrelemelerinde toplam azot gübrelemesinin bir parçası olarak az miktarlarda uygulanır (Tablo 1). Üre etkinliğinin azlığı nedeniyle azot kaynağı olarak tercih edilmez.
Tablo 1. Azot tiplerine göre temel azot gübreleri
Fosfor
Tüm fosfatlı gübreler pH tamponlarıdır. Ancak bazıları diğerlerine göre daha kuvvetli asitleştiricilerdir. Diğer bir farklılıkta kimyasal saflıklarında ve çözünürlüklerinde görülmektedir.
Tablo 2. Fosfor Gübrelerinin Özellikleri
Sulama suyu ile gübreleme sistemlerinde yüksek konsantrasyonlu ana solüsyonda fosfat kalsiyumla karıştırılamaz. Bu olay kalsiyum fosfatların birikimine neden olur. Potasyum
Tablo 3. Potasyum Gübrelerinin Özellikleri
Kalsiyum
Tablo 4. Kalsiyum Gübrelerinin Özellikleri
Klor
Belli başlı klor kaynakları CaCl2, MgCl2, KCl ve NaCl dür. Cl bazen domateste tadı arttırmak için kullanılır. Ancak aşırı Cl:
Kök bölgesinde tuzluluk,
Besin maddeleri dengesizliğine neden olan kök bölgesinde anyonların (NO3-, H2PO4-, SO42-)birbirleriyle yarış haline girmesi,
Altın noktalanma ortaya çıkmasını,
Raf ömrü kısalmasına (Artan Cl seviyesi raf ömrünü kısaltır.)(Nukaya et al, 1991) neden olur.
Magnezyum
Tablo 5. Magnezyum Gübrelerinin Özellikleri
Sülfür
Yüksek konsantrasyondaki ana çözeltide sülfat kalsiyumla bağlanamaz. Bu kalsiyum sülfatın birikimine neden olur (gypsum).
