Merkez’in rezervi ne kadar?
Olayların içinden | Güngör Uras [email protected]
Çok kişi merak ediyor: Yeni yılın ilk iş günü doların fiyatı ne olacak? Merkez Bankası döviz rezervinden “Döviz Tanzim Satışı” ile dolar fiyatındaki tırmanışı frenleyebilecek mi? Her şeyin ötesinde Merkez’in rezervi ne kadar? Sayın okuyucularıma kısaca bilgi arz edeceğim.
Merkez Bankası geçmişte “Döviz Tanzim Alımı” yapıyor, piyasadaki dövizleri toplayarak döviz fiyatının daha fazla düşmesini önlemeye çalışıyordu. Böylece döviz rezervi büyüdü.
Derken efendim uzun süre dizginlenen döviz fiyatları patlama eğilimine girince, bu defa “Döviz Tanzim Satışı” başladı. Ve de korku ortaya yayıldı. “Ya bu satışlar sonucu döviz rezervindeki dövizler azalır ve de sonunda biter ise? Ne yaparız?
Önce... “Döviz Rezervi nedir?” onu anlatayım. Merkez Bankası’nın “Döviz Rezervi Yönetimi” (Ağustos 2005) isimli açıklama notunda, rezerv şöyle tanımlanıyor: “Merkez Bankası; para ve kur politikalarını desteklemek, piyasalara güven vermek, hükümetin döviz cinsi üzerinden iç ve dış borç servisini gerçekleştirmek, dışsal şoklara karşı gerekli döviz likiditesini bulundurmak için döviz biriktirir. Bu birikime döviz rezervi denilir.
Merkez Bankası’nın döviz birikiminin bir bölümü TL ödeyerek satın aldığı (kendine ait) dövizlerdir. Bir bölümü başkalarına ait (kredi olarak, emanet olarak bankaya verilen) fakat Merkez Bankası’nın serbestçe kullanabileceği dövizlerdir. Bankanın toplam döviz varlıklarından döviz yükümlülükleri çıkınca kalan döviz Merkez Bankası’nın Net Döviz Pozisyonu’dur.”
Şimdilerde ne kadar döviz var?
Şimdi de gelelim, Merkez Bankası’nın döviz rezervinin ne büyüklükte olduğuna. Rezervdeki dövizlerin kaynağına.
İktisatçı Uğur Gürses kardeşimden rica ettim. Merkez Bankası’nın 2013 yılı sonundaki döviz rezervinin yapısını gösteren bir tablo hazırladı. Tablo bu yazının altında veriliyor.
- Merkez Bankası’nın 2013 yılı sonunda 114 milyar doları döviz 20.9 milyar doları altın olmak üzere toplam 134.9 milyar dolar rezervi var.
- Bu rezervin 93.8 milyar
dolarlık bölümü Merkez Bankası’nın döviz yükümlülüklerinden
(borçlarından) oluşuyor. Döviz yükümlülükleri ise şunlar:
1) 57.5 milyar doları bankaların zorunlu karşılık olarak yatırdıkları döviz
2) 16.2 milyar doları bankaların zorunlu karşılık olarak yatırdıkları altınlar
3) 6.4 milyar doları kamunun (devletin) döviz hesapları
4) 5.4 milyar doları, yurtdışındaki işçilerin döviz hesapları bakiyesi
5) 8.3 milyar doları bankaların döviz hesapları bakiyesi.
- 134.9 milyar toplam rezervden 93.8 milyar dolar döviz yükümlülükleri çıkarılınca kalan 41.1 milyar dolar Merkez Bankası’nın net döviz rezervi olarak kabul ediliyor.
Uluslararası değerlemelerde döviz rezervinin neti değil, brütü ölçü olarak kabul ediliyor. Bu nedenle net-brüt spekülasyonu yapmak yanlış olur.
Rezerv yeterli büyüklükte mi?
Acaba Türkiye’nin 134.9 milyar dolarlık döviz rezervi Türkiye için
yeterli bir rezerv midir?
- Önceki yıllarda döviz rezervinin ülkenin en az 3-4-6 aylık ithalatını karşılayacak olmasına bakılırdı. Türkiye’nin ortalama aylık ithalatı 20 milyar dolar. Demek ki döviz rezervi 6 aylık ithalatı kolaylıkla karşılayabilecek ölçüde.
- Daha sonra döviz rezervinin kısa vadeli borçları karşılayıp karşılamayacağı ölçü olarak kabul edildi. Bizim toplam dış borcumuz (2013/3 Ç) 372 milyar dolar. Bunun 125 milyar doları kısa vadeli borç. Açık anlatımıyla Merkez Bankası rezervi kısa vadeli dış borç stokunun da üzerinde. (Yabancı yatırımcıların borsadaki ve Hazine bonolarındaki yatırımları bazı hesaplamalarda kısa vadeli borç rakamına ekleniyor. Bu durumda rezervin yeterli olup olmadığı tartışılmaya başlanıyor.)
Ne var ki Merkez Bankası rezervleri ile ilgili bu tür hesaplar sadece Türkiye gibi döviz sorunu olan ülkeler için yapılıyor. Birçok zengin ülkenin rezervi bizim rezervlere yakın büyüklükte. Döviz rezervleri Almanya’da 210 milyar dolar, Fransa’da 156 milyar dolar, İtalya’da 155 milyar dolar, İngiltere’de 136 milyar dolar. Ve de bu ülkeler için rezervlerin yeterli olup olmadığını kimse tartışmıyor.
Çok ülke döviz rezervini büyütmek istemiyor. Çünkü rezerv merkez bankaları için bir yük. Maliyeti var. Merkez bankaları yüksel maliyet ile döviz toplayarak onu, ucuz faiz ile sağda solda değerlendirmeye çalışmak istemiyorlar.
http://ekonomi.milliyet.com.tr/
|
