Sivri biber bıktırdı... Her ay enflasyon açıklandığında sivri biber muhabbeti gündeme geliyor.
Sivri biber fiyatı en fazla artan gıda maddesi olarak gıda fiyatlarındaki artışın suçlusu olmaktan kurtulamıyor. Sanırsınız ki halkımız sivri bibersiz yapamıyor. Sabah akşam sivri biber yiyoruz. Gıdaya giden paranın büyük kısmıyla sivri biber satın alıyoruz. 1) Sivri biber, domates, patlıcan gibi tarım ürünlerinin “mevsim dışı” üretimleri örtü altında veya serada yapılır. Kış aylarında örtü altı ve sera ürünlerinin fiyatı, tarla ürünlerinin fiyatının üzerine çıkar. Ocak ayında sivribiber, domates, patlıcan yemeye kalkan, istenen fiyatını da öder. 2) Sivri biberin, domatesin toplam enflasyon hesabında ağırlıkları oldukça düşük. Sivri biberin ağırlığı 0.1421, domatesin ağırlığı 0.6016. Yaz mevsiminde tarım ürünlerinin ağırlığı azalıyor. Mevsim dışı artıyor. Açık anlatımıyla, her ay fiyatlar kadar enflasyonu etkileme ağırlıkları da değişiyor.
432 maddelik sepet Tüketici fiyatlarındaki değişimi (enflasyonu) belirlemek için TÜİK tarafından her ay 432 maddedeki fiyatındaki değişim izleniyor. Harcama sepeti 432 maddelik olunca, maddelerin enflasyonu etkileme ağırlığı göreceli olarak aşınıyor. Örneğin Ayşe Hanım Teyzem için önemli olan ekmek, peynir, zeytin, fasulye, pirinç, nohut fiyatı. Kira ödemesi. Elektrik gaz faturası. Başka harcaması yok. Ayşe Hanım Teyzem için enflasyon hesabı bu maddelerdeki fiyat artışıdır. Halbuki TÜİK mecburi olarak, ülke genelinde, tüm tüketicilerin tüketim harcaması yaptıkları (Ayşe HanTeyzem’in bazılarıyla hiç ilgilenmediği) 432 çeşit maddenin fiyatını izliyor. Bu fiyatlardaki değişim farklı oranlarda enflasyon hesabına girince, Ayşe Hanım Teyzem’in tüketim sepetinde yer alan sınırlı sayıdaki malın fiyatındaki artış oranı, tüm hesap içinde aşınıyor. Aşağıya iniyor.
Ağırlıkları farklı... Her bir maddenin toplam fiyat artışını (enflasyonu) izleme ağırlığı farklı. Her bir maddedeki fiyat değişimi enflasyonu değişik ölçüde etkiliyor. (Anadolu deyimiyle, cürmü kadar yakıyor.) Örnek: Elektriğin ağırlığı 3.1203 olarak belirlenmiş. Elektrik fiyatı 2014 Ocak ayında yüzde 0 arttı. Enflasyonu etkilemedi. Eğer yüzde 100 artsa idi, enflasyonu 3.12 puan artıracaktı. Yüzde 1.72 olan ocak ayı enflasyonu 1.7+ 3.1 = Yüzde 4.8 olarak açıklanacaktı. Diyelim ki, marttan sonra elektriğe yüzde 50 (ağırlığı 1.3996 olan), doğalgaza yüzde 50 zam geldi. Mart ayı enflasyonunu elektrik zammı 1.56 puan+doğalgaz zammı 0.70 puan, iki zam birden 2.26 puan artıracak demektir. Bu yazının altında TÜİK’in fiyat belirlediği 432 maddeden bazılarının enflasyonu etkileme ağırlıklarını bulacaksınız. Enflasyon hesabına yeni giren hac seyahatinin enflasyona etkisi 0.1919, umre seyahatinin 0.1845 olarak belirlenmiş. Demek ki önümüzdeki yıl hac ve umre seyahati ücretleri yüzde 50 yükselse, enflasyon 0.19 puan artacak. Geliniz görünüz ki sivri biber fiyatı yüzde 50 artınca enflasyonu 0.07 puan, domatese yüzde 50 zam gelince enflasyonu 0.30 puan artırıyor. İkisinin birlikte enflasyona yükü 0.37 puan oluyor. Neden bu böyle? Çünkü domates ve sivri biber fiyatlarındaki değişimden etkilenenler, hac ve umre seyahati ücretlerindeki değişimlerden etkilenenlerden daha fazla.
