Bir bardak orkide içer misiniz?
Salep uğruna yılda ortalama 60 milyon orkide yok ediliyor. Yöresel salep kültürümüzü yaşatalım derken farkında olmadan biyoçeşitliliği mi yok ediyoruz? 
Prof. Dr. Alper Çolak ile araştırma görevlesi Simay Kırca ve Karel Kreutz'un Radikal gazetesinde bu konuda hazırladığı yazıda şunlara dikkat çekildi: Başbakan, 10 Ocak Gazeteciler Günü’nde muhabirlere salep ikram ederken “Çarşı-Pazar salebi değil, Burdur-Bucak salebi” diyerek bu yörenin önemli kültürel değerlerinden birine işaret etmiştir. Nitekim Burdur-Bucak salebi kokusuyla ve tadıyla insana mutluluk veren saf salebin gerçek tadını sunmaktadır. Oysa ‘çarşı-pazarda’ satılan salebin içeriğine bakıldığında doğal salep oranının yüzde 1’i geçmediği, kutuların üzerinde okunabilir. Üstelik saf salep özelliği sadece Burdur-Bucak’a ait olmayıp buna Kastamonu-Taşköprü, Kahramanmaraş, Safranbolu, Hatay ve Muğla gibi bölgelerimiz de katılabilir. Gazetecilere yapılan bu jesti takip eden günlerde, yok olmakta olan salep kültürümüzü yeniden canlandırmak amacıyla “Meclis’te nostaljik olarak salep kazanı kaynatılarak” salep ikram edildi.
Yalnızca doğada bulunan orkidelerin yumrularının kurutulup öğütülmesiyle elde edilen salep tozu, yüzyıllardır geleneksel kültürümüzün parçası. İbn-i Sina 11. yüzyılın başlarında salebin bitkisel ilaç olarak faydalarına değinmiştir. Salep Osmanlı sarayının ‘Helvahanesi’nde her sene padişahlar için hazırlanan macunların kaydedildiği defterde de yer alır. Nitekim sarayda Nevruz kutlamalarında geleneksel olarak ikram edilen Nevruz Macunu’nun yanında getirilen yedi şifalı yiyecekten biri salepti. Yakın geçmişte ise salep soğuk kış günlerinde geceleri mahalle aralarında, sabah da istasyonlarda ve fabrika önlerinde özel güğüm ve semaverlerde satılan bir içecek olmuştur.
Orkideler tükeniyor
Ancak sadece belli günlerde belirli yerlerde içilen salep, artık yalnızca kültürümüzün bir parçası olmaktan çıkmış ‘ticari meta’ durumuna gelmiştir. Oysa saf salebin tek üretim maddesi doğadaki orkidelerin köklerindeki yumrulardır. Bu amaçla yılda ortalama 120 milyon orkide yumrusu fütursuzca toplanmaktadır. Başka bir ifadeyle salep uğruna yılda ortalama 60 milyon orkide yok edilmektedir. Orkide yumrusu toplandıktan sonra bitkinin hayatı tamamen sona ermiş demektir. Doğal orkideler yavaş yavaş yok olmakla birlikte, birçok orkide türünün yalnızca son birkaç bireyi doğada kaldı. Aşırı tüketimin önüne geçilmezse doğanın bu harika çiçekleri yok olmaya mahkûm. Orkide avcılığı öyle bir hal aldı ki artık son sığınakları yatır ve mezarlıklar bile talan ediliyor.
Orkide üretim amaçlı olarak henüz kültive edilememiştir. Bu nedenle AB ülkelerinin hemen hepsinde orkideler sıkı koruma altındadır. Almanya ve Hollanda gibi ülkelerde toplanan her orkide yumrusu için 1000-2000 Euro para cezası ve kimi durumlarda hapis cezası uygulanmaktadır. Henüz hiçbir yaptırımın uygulanmadığı ülkemizde yakın zamanda birçok orkide türünün doğadan silineceğini söylemek için müneccim olmaya gerek yok.
Bizden sonraki kuşakların da ülkemizdeki biyolojik çeşitliliğin mucizelerinden biri olan çiçekli bitkilerin kraliçesi orkideleri tanımaları ve aynı zamanda geleneksel kültürümüzün önemli bir parçası olan ‘gerçek salebi’ tatmalarının yolu orkidelerin acilen koruma altına alınmasından geçiyor. 100 yıl sonra da TBMM’de salep kazanlarının kaynaması için, Başbakanımızın orkidelerin korunmasına yönelik adımların atılmasını sağlamasını ümit ederek “Artık salep boğamızdan geçmez” diyoruz. |
