Merinos sayısı ‘halk elinde’ projesiyle ikiye katlandı
2004’te başlatılan “Merinos Projesi” tam da bu başarı öyküsünü özetliyor. Sayısı 600 binlere gerileyince “bitti, tükendi” denilen merinos ırkı koyun sayısı, uygulanan projelerle neredeyse ikiye katlanarak 2010 sonu itibariyle 1.1 milyona çıktı.
İSTANBUL - Sayısı 600 binlere gerileyince ‘Bitti, tükendi’ denilen merinos ırkı koyun sayısı, son yıllarda geliştirilen projelerle neredeyse ikiye katlanarak 2010 sonu itibariyle 1.1 milyona çıktı. Son bir yıldaki gelişmelerle bu rakamın da aşıldığı kesin. Buna göre Tarım Bakanlığı’nın ıslah ve geliştirme çalışmaları merinosta çok olumlu bir sonuca ulaşmış durumda. Projeler devam ediyor. Atatürk’ün isteğiyle 1930’lu yıllarda Türkiye’ye getirilen ve Bandırma’da ıslah çalışmaları yapılan “Karacabey Merinosu”nun sayısı son yıllarda hızla azalmış, kumaş üretimi için çok yetersiz ve elverişsiz bir duruma gelmişti. Tarım Bakanlığı’nın başlattığı projede özellikle et verimi amaçlanıyor. Eskişehir Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği Başkanı Mehmet Köksal, “Çok büyük gelişme sağladık. Et veriminde Avrupa’yı geçtik” dedi.
Merinos, normal ırklarda 5-6 ayda ulaşılan 35-40 kilo canlı hayvan ağırlığına 90 günde ulaşıyor. Bu özelliği nedeniyle Türkiye’nin artan et ihtiyacı için yeni bir olanak olarak geliştirilen merinos projelerini Tarım Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (TUGEM) koordine ediyor. Son dönemin en önemli projesi 2006 - 2010 döneminde 12 ilde başlamış, her bölgede ayrı ırk çalışmaları yapılmıştı. Karacabey Merinosu projesinin en önemli alanı olarak Balıkesir belirlenmişti. Projede her genotip için 6 bin baş koyun-keçi ve 300 baş koçteke olmak üzere 11 proje kapsamında 12 ilde 75 bin küçükbaş hayvan destek kapsamına alınmıştı.
Yetiştiriciler seçilmiş, her yıl Hayvancılığın Desteklenmesi Kararnamesi kapsamında ıslah çalışmalarına sürüleriyle katılan üreticiye elit sürülerdeki koyun başına belirlenen 45 TL, alt sürülerde ise koyun başına 40 TL prim ödemesi başlamıştı.
Et verimliliği en iyi ırklardan Karacabey Merinosu’nu yetiştirme projesinin uygulayıcılarından Balıkesir İli Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiriciliği Birliği, melezleme çalışmalarını 6 binden fazla koyunla başlamıştı. Bakanlık 2004 hazırlıklarına başlanan ve 2006’da fiilen başlayan projeyi 2012’de büyüttü, “60 il, 142 alt proje”ye çıkardı. Tarım Bakanlığı, Hayvancılık ve Su Ürünleri Araştırmaları Daire Başkanı Bekir Ankaralı, şunları söyledi:
“2004 - 2005’te Ülkesel Merinos Projesi başladı. İki merkez vardı; Marmara Hayvancılık Enstitüsü’nde 3 bin, Konya Bahri Dağdaş Enstitüsü’nde de 2 bin baş. Buradan koçlar sürülere gönderildi. Bini elit sürü, 5 bin 300’ü taban sürü olmak üzere... Projede merinosların yapağı kalitesini de bozmadan ancak erken gelişme, et tutma özelliklerini öne alarak çalıştık. 4 - 5 kilo doğum ağırlığını, 100 günde 36 kiloya çıkarabiliyoruz. Günde 300 gram ağırlık kazanacak şekilde. Proje aşama aşama gelişti. İlkinde (2006 - 2010) 13 ilde 12 ırkla başladık. 2011’de 42 ile yaydık. 2012’de büyüttük, 60 il ve 142 alt proje başlattık. Merası iyi olan işletmeleri seçiyoruz. Birçok üniversite ile çalışıyoruz. Destekleme var. Anaç koyuna 35 lira,sağ kalan yavruya 20 lira, yavrunun soy kütüğü biliniyorsa 40 lira veriyoruz.”
Eskişehir’de damızlık üretimi için devlet 18 bin dönüm hibe verdi. 10 yıllık proje yapıldı. Avrupa’dan
daha üstün bir verim alındı. Damızlıklar ayrılarak tekrar köylüye verildi. Proje 5 yılda bir tekrarlandı.
Halen devam ediyor. Eskişehir Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği Başkanı Mehmet Köksal’ın anlatımına göre Eskişehir bu konuda tam bir vaka yaratmış durumda. Köksal şöyle dedi:
“Merinos et kalitesi fazla, üretici yöneldi. 2005’te proje yaptık. Projeyi iki üniversite destekledi. Uluslararası araştırma enstitüsü destekledi. Afyon Kocatepe ile de çalıştık. Kilo artışları oldu.
Tarım Bakanlığı projeyi çok destekledi. Benim bölgemde 6 bin merinosla başladık, 400 bine gidiyoruz.
Tabana doğru yayılıyor. 4 - 5 yıl içinde 6 bin damızlık işletmesinden 24 bine çıktık. TİGEM’lerden alarak geliştiriyoruz. Para dağıtmadık, koç dağıttık. TİGEM’den bin koç aldık, 35 bin koyunu dönüştürdük, sonra 100, 150, 225 bin gibi gitti. Biz bunları başarmaya çalıştık. 18 bin dönüm bakanlık tahsis etti, 2007’de birlik olarak aldık, koçları topluyoruz, hastalıktan ari hale getiriyoruz. Üretici alıyor, 1 yıl kullanıyor. Bu sene verilecek destek 300 milyon. Türkiye geneli 18 ırka sahibiz. Merinos için canlı kiloda dünya ortalamasının üzerindeyiz. 30 yıl kaybetmişiz.”
Hüsnü Öztürk: Her gün merinos için 10 kişi arıyor
Merinos Koyunculuk’un sahibi Hüsnü Öztürk: “Bolu’da 350 merinos besliyorum. Et ırkı olarak verimlidir. Biz memnunuz. İstanbul’da bin 800 merinos olan çiftlikler var. Gebze’de var. Merinosun yünü de iyidir ama pazarı yok. Geçen seneki yünleri dağıttım eşe dosta. Kumaş üreticilerine veremiyoruz. Bu ırka çok talep var. Türkiye’de kırmadır kıvırcıktan merinosa dönmüş, melezdir. TİGEM’den aldım. Yelelidir, orijinal ırktır. Çok damızlık talebi var, veremiyorum. 60 erkek vardı kestirdim. Dişiye talep çok, yetişmiyor. Bin lira veriyorlar ama yok. Köylü para kazanamadığı için Tiftik yetiştirmiyor. Tiftiğin pazarı yok. Merinos’un eti koyun kokusu vermiyor. Kuzusu erken toparlıyor. Kıvırcık kuzusu 50 gram alıyorsa, merinos kuzusu 600 gram alıyor. Merinos’a ilgi artıyor. Yeni kurdum internet sitesini. Bir aydan beri bayağı talep var. Şok oldum. Her gün 10 kişi arıyor. Ege’de olmaz. Sıcak iklime gelmiyor. Yünü çok, hava almıyor, vücudu sıcak. Yatırım olarak ilginç sayılabilir.”
Karacabey’de ‘Türk merinos’u geliştirildi
TİGEM 2010 yılında koyunculuk faaliyetlerini 9 işletmede 10 ırk (Merinos, Morkaraman, Akkaraman, İvesi, Bafra, Acıpayam, Malya, Türktahirova, Kıvırcık ve Polatlı) ve 45 bin 823 baş ana olmak üzere toplam 103 bin 134 başla sürdürüyor. Merinos üretimi Karacabey’de yapılıyor. Karacabey Merinosu, Alman Et Merinosu koçlarıyla yerli Kıvırcık koyunların arasında Karacabey Harası’nda yapılan melezleme çalışmaları ile elde edildi. Karacabey Harası’nda elde edilen ileri derecede melez koçlar ve koyunlar sonradan, yapağı verimi özellikleri ve büyüme yönünden seleksiyona tutularak Karacabey Merinosu adı verilen ilk Türk Merinos tipi geliştirildi. Karacabey Merinosu beyaz. Vücudun herhangi bir yerinde renkli lekeler yok. Kuyruk yağsız, ince ve uzun. Koçların yüzde 10-15 inde boynuz var, koyunlar boynuzsuz. Yapağı elyafı ince, sık kıvrımlı. Yerli ırklardan daha iri cüsseli. Canlı ağırlık, yapağı verimi, kalitesi ve kuzlarda büyüme hızı bakımından kök aldığı Kıvırcık koyunlarından üstün. Yılın 9-10 ayında kızgınlık gösteriyor. Yılın herhangi bir mevsiminde tohumlanabilir. Bu özellikleri nedeniyle bu koyunlardan 2 yılda 3 ve hatta yılda 2 defa kuzu ürünü alınabilir. Özel izinle Rusya’dan ithal edilen ve ‘Kuzu Makinesi’ diye adlandırılan ‘Romanov’ ırkı koyunlara göre iki kat daha iri ve etli yapısıyla dikkati çeken Merinos ırkı koyunlar 11-12 aylık olduklarında 6 aylık bir dananın büyüklüğüne erişebiliyor. 1 yaşındaki Merinos ortalama 130-140 kilogram, 18-20 aylık Merinos yaklaşık 190-200 kilograma ulaşabiliyor. |
