Dünya Yeşil Çay İthalatı ve Çay Üretimine Bir Bakış
Arkeolojik kaynaklar 500.000 yıl öncesinde insanların kaynayan suda çay yapraklarını demlediğini ve bu şekilde tükettiğini bildirmektedir.
Botanik bilimine ilişkin kaynaklarda ise, çayı ilk kültüre alan ülkeler arasında Çin ve Hindistan’ın olduğu belirtilmektedir. Bugün milyonlarca insan çay içmektedir. Özellikle yeşil çayın (Camellia sinensis) sağlığa faydaları olduğuna ilişkin bilimsel bilgiler, çay tüketimini giderek artırmaktadır.
Çayın en çok bilinen 3 ana tipi vardır. Yeşil, Siyah ve Oolong çay. Onların arasındaki temel fark üretim şekilleridir. Yeşil çay, yaprakların fermente edilmemesi ile elde edilmekte, yapısında Poliyfenoller olarak bilinen yüksek oranda antioksidantlar bulunmaktadır. Antioksidantlar vücuda zarar veren serbest radikalleri yok eden maddelerdir. Serbest radikaller vücutta doğal şekilde oluşmaktadır. Fakat çevresel zararlı maddeler (güneşin zararlı ışınları, radyasyon, sigara dumanı ve hava kirliliği) bu maddelerin artmasına yol açmaktadır. Bilim adamları serbest radikallerin yaşlanma sürecini etkilediğine, Özellikle kanser oluşumu ve kalp hastalıklarını artırdığına inanmaktadırlar. Yeşil çayda bulunan polyfenoller serbest radikalleri etkisizleştirebilmekte, insan sağlığını korumaya yardımcı olabilmektedir.
Hindistan, Çin, Japonya ve Tayland da çok uzun yıllardan beri yeşil çay tüketilmektedir. Geleneksel olarak Çinliler ve Hintliler özellikle hekimlikte yeşil çayı bir uyarıcı, idrar söktürücü, kanamayı kontrol altına alıcı, yaraları iyileştirici, kalp sağlığını koruyucu özelliği için kullanmaktadır. Yeşil çayın diğer geleneksel kullanım nedenleri, mide gazını gidermek, vücut sıcaklığını ve kan şekerini düzenlemek, hazmı kolaylaştırmak ve zihin faaliyetlerini geliştirmektir. Son 10 yıldan fazladır, çay deminin bu olumlu özellikleri, çay tüketen, ancak kendileri üretmeyen, ithal eden birçok ülkede de yeşil çay tüketiminin önemli ölçüde artmasına yol açmıştır. Bu ülkelerden bazılarına örnekler;
Fas
Dünyada önemli yeşil çay ithalatçısı ülkelerden biri olan Fas’ın yıllık ithalat miktarı 45-50.000 ton arasında değişmektedir. Ülke yeşil çay ihtiyacının tamamını Çin den karşılamaktadır. Faslılar, günde en az birkaç fincan yeşil çay içmektedir. Faslıların çay tüketim ve sunum şekilleri, zengin çay kurabiyeleri, taze yeşil nane yaprakları, “parmak şeklinde” kahverengi şeker ve renkli çay bardakları veya fincanlar ile birlikte olmaktadır. Çayın Fas’a gelişi 18.yy da Avrupalı tüccarlar vasıtasıyla olmuştur. İngiltere 1. Kraliçe Elizabeth, Fas sarayında öğleden sonra çay geleneğini tanıtmak için, özel çay aksesuarları ve Çin çay porselenlerini getirtmiş, bu çay gereçlerinin Fas da satışını artırmak gayesi ile çay kapları imalatçılarına yardım etmeyi tasarlamıştır. Kraliçenin Fas kralına gönderdiği hediyeler arasında her zaman hoş çay gereçleri ve fincanları da yer almıştır. Saray halkı hızlı bir şekilde bu seromoniye uyum sağlamış ve 100 yıl içinde Fas da çay içme alışkanlığı giderek yaygınlaşmıştır. Fas da neden siyah çay yerine yeşil çay daha fazla tüketilmektedir? Bu sorunun yanıtı, muhtemelen Fas’ın sıcak iklimi veya nisbeten yeşil çayın daha ucuz olması olarak verilebilir. Bir Afrika ülkesi olan Fas, ilginçtir ki aynı dönemde İngiltere den siyah çay geleneğini almamıştır. Siyah çay tüketimi muhtemelen yüksek fiyatlar sebebiyle üst sınıftan insanların içeceği olarak her zaman sınırlı tüketime sahip olmuştur. Yeşil çay toplam tüketimde %99 paya sahiptir. Yeşil çay tüketiminin Fas da derin köklü bir alışkanlık haline gelmesinin yanında, bir sosyalleşme yolu olarak da yerini aldığı görülmektedir. Nüfusun hızla artması ile birlikte yeşil çay tüketiminin yakın gelecekte bu Afrika ülkesinde gelişmeye hızla devam edeceği beklenmektedir.
Aynı durum özellikle Çin den giderek artan miktarda yeşil çay ithalatı yapan birkaç Afrika ulusu içinde geçerlidir. Bu uluslar Ghana ve Mısırdır. Bu ülkeler de tüketim amaçlı yeşil çay ithalatını Çin’den yapmaktadır. Ghana’nın yeşil çay ithalatı 12-13.000 ton, Mısırın ithalat miktarı ise 11-12.000 ton arasında değişmektedir.
Avrupa Birliği
Avrupa Birliğinde yeşil çay tüketimi son yıllarda artmaktadır. AB ülkelerinin yıllık yeşil çay ithalat miktarları 25-30.000 ton arasında değişmektedir. AB Toplam yeşil çay ithalatının %71’ini Çin den yapmaktadır. Yeşil çay ithalatı yapılan diğer üretici ülkeler Endonezya, Vietnam, Hindistan, Srilanka ve Gürcistan’dır. AB’ne üye ülkelerden Almanya yıllık 11-12.000 ton yeşil çay ithal etmektedir. İthal ettiği yeşil çayın %40’nı 27 AB ülkelerine ihraç etmektedir. Fransa, yıllık 6,000–6,500 ton yeşil çay ithal etmektedir. Re-export miktarı ise aşağı yukarı 1000 ton civarındadır. İthal ettiği yeşil çayın 4,500 ton’unu Çin’den temin etmektedir. Fransa aynı zamanda AB üyesi ülkelerden Özellikle Almanya ve İngiltere den de yeşil çay ithal etmektedir. İngiltere, yıllık 155-165.000 ton civarında çay ithal etmektedir. Yeşil çay ithalatı 1500-3500 ton arasında değişmektedir. Tüketimi 750-850 ton ‘dur. İç tüketim amaçlı ithalatın dışında kalan yeşil çay re-export edilmektedir. İngiltere’nin yeşil çay temin ettiği ana ülke Çin ve Endonezya’dır. Bu iki ülkenin yanı sıra Tayvan, Japonya, Kenya ve Almanya (re-export yapmaktadır) gibi ülkelerden de yeşil çay ithal etmektedir.
Diğer ülkeler
Japonya 800 yıldır geleneksel olarak yeşil çay tüketen bir toplumdur. Bu ülkede Çay hemen hemen her gün tüketilen bir içecektir. Toplumda kökleşmiş bir alışkanlık vardır. Japonların çay ile olan eşsiz ilişkisi özel çay seremonileridir. Japonya dünyada üretim potansiyeli açısından orta ölçekte bir çay üreticisi ülke konumundadır. Her yıl 85.000–100.000 ton arasında çay üretmektedir. Bunun tamamı yeşil çaydır. İç üretim seviyesi hava şartlarının etkisi ile zaman zaman değişebilmektedir. İthalat seviyesi son yıllarda 10,000 ila 18,000 ton arasındadır. Japonya, 1940’lılı yıllarda siyah çay üretimini artırmayı düşünmüş, ancak dünya çay pazarlarında Sri Lanka ve Hindistan üretimi ile rekabet etmenin zor olduğu düşüncesi ve Japon tüketiciler arasında yeşil çay’a olan rağbetin fazla oluşu gibi nedenlerle, bu düşüncesinden hızlı bir şekilde vazgeçmiştir. Bununla birlikte, özel satış yerlerinde çok pahalı olmasına rağmen, siyah çaya daima supermarketlerin raflarında rastlanabilmektedir. Bu durum, 1970’ler den itibaren tea bag formunun Japon tüketiciler tarafından da kabul edilmesi ile değişmiş, eskiye oranla siyah çay ithalatı artmıştır. Günümüzde Japonya da çay için toplam iç tüketim talebi kabaca 140,000 tondur. Bunun 100,000 ton’u yeşil çaydır. Geri kalan 40.000 ton ise siyah çaydır.
ABD’de yeşil çayın tüketimi son yıllarda yavaş fakat düzenli bir şekilde artmaktadır. Amerika Çay Birliğine göre, Amerika da tüketilen çayın %83’ü siyah çay, %16’sı yeşil çaydır. Çok az miktarlarda Oolong çay tüketilmektedir. Sıradan bir günde, Amerikalı nüfusun yaklaşık yarısı çay içmektedir. Tüketim de daha çok buzlu çay tercih edilmektedir. Amerika’nın Güney ve kuzey doğusunda çay tüketiminin daha fazla olduğu bilinmektedir. Toplam yeşil çay ithalatı 18-19.000 ton arasındadır. ABD her yıl ithal ettiği çayın 2000 ton’nu re-export etmektedir. Re-export yapılan ülkeler Kanada ve Meksika’dır. Yeşil çay ithal edilen ülkelerin başında Çin gelmektedir. Çin den ithal edilen çay miktarı 11-12.000 ton arasında değişmektedir. Yeşil çay ithal edilen bir diğer ülke ise Almanya’dır. 2006 yılında bu ülkeden 2,120 ton çay ithal edilmiştir. Yeşil çay ve siyah çay tüketiminin, sağlıkla ilişkisi nedeniyle gelecekte ABD’de çay tüketimin daha da artması beklenmektedir.
Geleneksel siyah çay tüketicisi olan Rusya da bile son yıllarda yeşil çay tüketim seviyesi yükselmiştir. Yeşil çay ithalatı son 4 yılda ikiye katlanmıştır. 2005 yılında 12,566 ton olan yeşil çay üretimi 2006 yılında 13,327 ton’a ulaşmıştır. Yeşil çayın temin edildiği ana ülkeler Çin ve Sri Lanka’dır. Ancak Vietnam ve Almanya da Rusya ya yaptıkları ihracat miktarlarını artırmıştır. Rusya’nın 2006 yılında Çin’den aldığı yeşil çay miktarı 7,564 ton, SriLanka’dan 3,233 ton, Vietnam’dan 768 ton ve Almanya’dan ithal ettiği yeşil çay miktarı ise 634 tondur.
Özetle
Yeşil çay ile ilgili yukarıda açıklanan bilgiler göstermiştir ki, son yıllarda yeşil çay tüketiminde büyük bir patlama yaşanmaktadır. Bu artışın nedenleri arasında, yeşil çayın sağlığa olumlu katkıların olduğuna ilişkin bilimsel açıklamalar neticesinde, insanlarda sağlıklı yaşam bilincinin giderek daha da fazla önem kazanmasıdır. Bu itibarla Yeşil çayın gelişen Pazar durumunun gelecekte olumsuz yönde değişmesi beklenmemektedir. FAO’nun uzun dönem tahminlerinde; 2005–2016 yılları arasında, yeşil çay üretiminin siyah çayın üretim artış oranından (%2) daha yüksek olacağı belirtilmiştir. Ancak yeşil çayın siyah çaya göre üretim miktarı her zaman daha azdır. 2016 yılında siyah çay üretiminin 4 milyon tonları aşması, yeşil çay üretiminin 1,1 milyon ton civarında olacağı beklentisi vardır. Çin dünya toplam yeşil çay üretiminin (877,500 ton) %80’nini karşılamaya devam ederken, Vietnamın 2005 deki 42,000 ton olan üretiminin, yıllık %2,3 oranında artış ile 2016 yılında 53,700 ton’a ulaşabileceği kestirilmektedir. Japonya’nın yeşil çay üretiminin (100.000 ton) gelecek 10 yılda değişmeden kalacağı öngörülmekte, Endonezya’nın yeşil çay üretiminde ise Uzakdoğu da yaşanan ekonomik krizin etkisi ile gelecek 10 yılda tekrar yükselmeye geçeceği beklenmektedir. Endonezya üretiminin 2016 yılında 45,600 ton olacağı öngörülmektedir. 2005 üretimi 37,700 ton’dur (1).
FAO’nun 2012 tarihli, Mevcut durum ve orta dönem projeksiyonunda belirtilenler daha önceki tahminleri desteklemekte, hatta daha erken dönemlerde üretim artışının gerçekleştiğini göstermektedir. Dünya çay üretiminin 2016 yılında değil, 2010 yılında %4.2 oranında artış ile 4 milyon tona yükseldiği anlaşılmaktadır. Siyah çay üretimi son yıllarda rekor fiyatlar nedeniyle %5.5 artış ile 2.72 milyon ton, yeşil çay üretimi ise %1.9 artış ile 1.29 milyon tona yükselmiştir. Dünya çay pazarında oluşan fiyatlar arz ve talebi etkilemektedir. FAO’nun Gelecek on yıllık üretim tahmini ise, yıllık % 1.9 artış oranı ile 2021 yılında dünyada siyah çay üretiminin 3.28 milyon tona, yeşil çayın yıllık artış oranının siyah çaya oranla daha yüksek olacağı beklentisi ile, %7.2 oranında bir artış sonucunda, yeşil çay üretim miktarının 2.6 milyon tona yükseleceği, bu durumda Toplam çay üretiminin ise 2021 yılında 5.8 milyon ton’a ulaşacağı tahmin edilmektedir.(2)
Derleyen ve Araştıran
Nahide Günler
Ziraat Yüksek Mühendisi
Kaynak: 1)F.O.Licht GmbH, World Tea Markets, 2007, Vol.8,No.11
2) www.fao.org/news/story/en/item/124221/icode
|
