Dünyada Kooperatif Bankaları Büyüyor
Belki çoğunuza ilginç gelmeyebilir ama geçtiğimiz günlerde internet haberlerinde şöyle bir haber geçiyordu. İngiliz Kooperatifleri ülkenin en eski bankalarından biri olan Llyod’un 632 şubesini aldığını ve ülkenin en büyük sokak bankalarında biri haline geldiğini belirtiyordu. İngiltere’deki bankacılık piyasasındaki payını artırdığını açıklıyordu. Artık caddelerde kooperatif bankası levhalarının görüleceği ifade ediliyordu. Yazının başlığı okuyuculara “Hesaplarınızı kooperatif bankasına alma zamanı değil mi?” şeklinde sunuluyordu. Çünkü batıda en güven duyulan bankalar kooperatif bankaları olmaya başlamıştı. Diğer bankaların akıbeti henüz belli değildi. Geçtiğimiz yıl ülkemizde yapılan bir toplantıya katılan Alman Kooperatif Bankalarının yöneticileri de benzer sözleri dile getiriyorlar. Diğer bankalar şube kapatırken biz şube açıyoruz. Bankacılık olarak en iyi dönemi yaşıyoruz. O toplantıda bu sözlerin gelen temsilcinin kendi kooperatiflerinin ve bankasının reklamını yapıyor pek önemsememiştim. Ancak bu konuda diğer ülkelerden gelen haberlere ve son İngiltere’deki bu gelişmeyi okuyunca bu yazıyı yazmaya karar verdim. Çünkü kooperatifçilik hareketinin gelişmesi ve güven içinde olması için kooperatif bankasının kurulmasının şart olduğunu düşünenlerden ve savunanlardan biri olarak geçmişi ve bugünü değerlendirmek istedim.
Kooperatif Bankaları kooperatifçilikte gelişmiş ülkelerde kooperatif hareketinin en büyük finans gücü ve güvencesidir. Kuruluşları kooperatiflerin kuruluşları kadar eskidir. Ülkede finans kaynağı oluşturulmasında başvurulan en eski uygulamadır. Şöyle bir bakın bugün bile ülkeye en büyük hizmetleri veren elimizde kalan tekten yerli bankalardan biri olan ziraat bankası bir kooperatif bankası mantığından doğmuştur. Halkın ve kamunun en güvendiği banka olarak yıllardan beri de bu görevi sürdürmektedir.
Kooperatif bankası nasıl kurulmakta ve ne yapmaktadır derseniz. Kooperatif bankası mevcut kooperatiflerin üst örgütleri ile finansman güçlerini birleştirdikleri ve gerek kooperatiflere gerekse ortaklarına hizmet veren bankalardır. Yabancı sermayeye ihtiyacı yoktur. Gücünü ortaklarından alır. Bu bankalar ortaklarının her türlü bankacılık hizmetlerini karşıladıkları gibi kooperatiflerinde sermayelerini en iyi şekilde kullanılmasını ve yönetilmesini sağlarlar.
Kooperatif bankaları ülkede en küçük yerleşim birimine bankacılık hizmetleri götürürler. Bu yönüyle kamu menfaatleri çerçevesinde ülkedeki finans yönetiminin de en büyük güvencesi ve destekçisidirler. Çünkü kooperatif bankalarını gücünü kooperatif yatırımlarından ve onlara güç katan ortaklarından almaktadırlar. Kooperatif bankalarının hizmet politikaları içinde ortakların menfaatleri ve beklentileri ön plandadır. Zaten karar mekanizmalarında onların yer almaları aksi bir duruma müsaade etmeyecek konumdadır. Tabii diğer özel bankalara göre işleri zordur. Yerelin gücüyle yerele hizmet veren bankalardır. Kolay kolay kapanamazlar ve başkalarına satılamazlar. Bölgelerini terk edemezler. Zaten böylesi bir uygulama ile de ayakta kalamazlar. Bugün başta İngiltere ve Almanya olmak üzere birçok ülkede kooperatif bankaları bankacılık sisteminin en önemli oyuncuları arasındadır. Ülkenin en ücra yerlerine kadar yayılmışlardır. Hatta bulundukları ülkelerin en başta gelen bankaları arasındadır. Bazen mevcut yapıları ile diğer ülkelerdeki kooperatif hareketi ile de bütünleşip o ülkelerde de hizmet vermektedirler.
Aslında bugüne kadar ülkemizde bir kooperatif bankası kurulması işten bile değildi. Halende kurulması mümkündür. Tarım Kredi Kooperatifleri ve Türkiye Esnaf Sanatkârlar Kooperatifi bu görevi rahatlıkla yapacak konumda ve hükümet nezdinde güvene yasal imkanlara sahiptir. Bu kooperatiflerimiz dünyada kooperatif bankası sahibi olan birçok kooperatif ile de güçlü ilişkilere sahiptir.
TZOB’de görev yaptığım yıllarda iktisatçı, çiftçi ve deneyimli bir idareci olan Genel Başkan Osman Özbek, kendiside Floransa Ziraat Fakültesi mezunu, Trakya Birliğin kurucusu, çiftçi ve deneyimli bir kooperatifçi olan Erol Baraz döneminde kooperatif bankası kurulması defalarca hükümetlere sunulmuştur. Başta o dönemin en güçlü kooperatifleri olan Tarım Satış Kooperatifleri olmak üzere tüm kooperatiflerin sorunlarının çözümü bakımından bunun gerekli olduğu anlatılmıştır. Ama malum bankacılık çevreleri buna karşı çıkmışlar ve baskıları sonucu engellemişler idi.
İşin üzücü tarafı o günlerde kooperatif bankalarına karşı çıkanların çoğu bankalarını yabancılara satmakta mahsur görmemişler, bazıları yurt dışında banka açmanın peşine düşmüşler, en ufak kriz anında çalışanlar işten çıkarılmış, banka şubeleri kapatılmış, halka göre değil haklı olarak kendi menfaatlerine ve kazançlarına göre politika izlemişler ve de bugün izlemektedirler. En ufak bir kredi kartı parasında bile mahkeme kararlarına rağmen bankaların önemli bir kısmı çeşitli oyunlara başvurmaktan çekinmemektedirler. Bu işin sadece görünün tarafıdır.
Çoğu kez kooperatiflerin ve bankalarının serbest rekabet oluşumunu engellediği öne sürülmüş ve de sürülmektedir. O dönemlerde de asıl korku bundan kaynaklanıyordu. Ama sonuçta ne oldu. En ufak bir krizde ve zorlukta bankaların el değiştirmesinde ve bulundukları yerden ayrılmalarında mahsur görülmedi. Bazı ilçeler adeta bankasız kaldı. Allahtan imdadımıza elden çıkarılmak istenen kamu bankaları ve PTT’nin bankacılık sistemi yetişti.
Şimdi o insanlara sormak istiyorum. Nerede o serbest rekabet yaygaraları? Neden o bankaları yabancı sermayeye satıp gittiniz? Niçin halkı düşünmediniz? Nerede sizin sosyal sorumluluk anlayışınız? Tabii bu soruları kızgınlıkla sormuyorum. Bu davranışlar sizden beklenen davranışlardır. Haklı olarak halktan önce kendi menfaatlerinize göre hareket etmek zorundasınız. Bu da sizin mevcut sistemde en büyük hakkınız. Ama lütfen bizlere bir daha serbest rekabet gerekçesini sunmayın.
Gerçek serbest rekabet toplumun menfaatlerini koruyan ve bu görevi taşıyan kuruluşların pazara girmesi ile olur. Bugün dünyanın en büyük kapitalist ülkelerinde de bu sistem böyle işler. Ama ülkemizde her nasılsa Özal’dan Kemal Derviş’e kadar uzanan siyasi yelpazede tek taraflı bir piyasa oluşumu bizlere serbest rekabet diye sunulmuştur. Sonuçlar ortadadır. Bu görüntü karşısında hala Ziraat bankasının ve halk bankasının kooperatiflere değil de özelleştirme adı altında satılmak istenmesi yapılacak en büyük ve vahim hata olacaktır. Çünkü bugüne kadar yapılan uygulamalar ile bankacılık ve sigortacılık kesiminde geldiğimiz nokta ortadadır. Bu alan neredeyse tümüyle yabancı oyuncuların elindedir. Tamam biz yabancı sermayeye karşı olmayalım. Ama o yabancı bankaların geldikleri ülkelerdeki uygulamalar bizim ülkemizde olsun. O ülkelerde uygulanan yabancı sermaye oranı bizim ülkemizde de dikkate alınsın.
Bugün kooperatiflerimizin yaşadıkları finans kriz içinde ileriye gitmesi kolay değildir. Özel bankalardan alınacak krediler ile sosyal amaçlı bir kooperatifçilik yapmak mümkün değildir. İnsanı ve ortağını dikkate almayan bir kooperatifinde özel bankadan alacağı krediler ile gerçek anlamda kooperatifçilik faaliyeti sürdürmesi mümkün değildir. Nasıl yardım kuruluşları arasında rekabet olamaz ise, kooperatiflerden acımasız rekabet koşulları içinde piyasada yer alması beklenmemelidir. Kooperatiflerin sosyal görevleri vardır. Gereğinde tüm varlıklarını ortaklarına yönelik harcayabilirler ve kullanabilirler. Bulundukları bölgeye hizmet mecburiyetleri ve öncelikleri vardır. Bu konuda dünya kooperatifçilerinin deneyimlerini paylaşmasının önünde hiçbir engel yoktur. Dünya Kooperatiflerinin hedefi insana ve çevreye saygılı bir kooperatifçilik hareketinin geliştirilmesi konusunda dünya çapında birlik, işbirliği ve dayanışma ruhunu etkin kılmaktır.
2012 yılının Birleşmiş Milletlerce Kooperatifler Yılı İlan edilmesi dikkate alınarak yetkililerimizce dünyadaki kooperatif bankacılığı hiç kimsenin etkisi altında kalmadan ve bugüne kadar Türk bankacılık sisteminin yaşadığı ve geldiği nokta dikkate alınarak. Dünyadaki Kooperatif bankacılığı uygulamaları izlensin, yerinde görülsün. Bir an önce kooperatif bankası kurulması için çalışmalara başlansın. Kooperatiflerimizin, ortaklarının ve tüm ülkemizin menfaatine olacak bir karar alınarak tarihe geçecek bir adım atılsın.
Dünyada kooperatif bankaları büyürken, biz özelleştirdiğimiz bankaları ve sigorta şirketlerini yabancılara satmaktayız. Bu gidişten sadece kooperatifçiler değil tüm insanlar rahatsızdır. Sigorta kooperatiflerinin kurulmasına imkân verilmesi bir ölçüde sevindirici bir gelişme olmuştur. Ancak bu özel yılda en güzel haber Kooperatif Bankası kurulması haberi olacaktır.
http://www.guardian.co.uk/business/2010/mar/18/coop-profits-uk-bankshttp://www.guardian.co.uk/business/2010/mar/18/coop-profits-uk-banks
http://www.ncb.coop/
http://www.dgrvtr.org/docs/gig/lehnhoff.pdf
http://sablon.sdu.edu.tr/fakulteler/iibf/dergi/files/2003-3-13.pdf | 
